Caravaggio’s Medusa in de Galleria degli Uffizi Florence

De Italiaanse kunstenaar Caravaggio (1571–1610) schilderde een opmerkelijk portret van Medusa. Het werd niet op een schildersdoek of paneel geschilderd, maar op een doek dat is aangebracht op een houten schild. Opmerkelijk, maar het past wel bij de iconografie.

De mythe van Perseus en Medusa

Volgens de mythologie was Medusa een van de drie Gorgonen. Mooie maar gruwelijke vrouwen die slangen in plaats van haar hadden. Met een enkele blik veranderden ze mensen in steen. De grote Griekse held Perseus versloeg Medusa met een slimme list: met zijn schild weerspiegelde hij haar dodelijke blik. Perseus slaagde erin Medusa te onthoofden en hield het druipende hoofd als een trofee boven zijn hoofd. Uiteindelijk presenteerde hij het hoofd aan de godin Athena, die het in de Trojaanse oorlog op haar schild zou dragen.

Caravaggio’s Medusa

Het hoofd van Medusa werd hiermee een teken van kracht en symboliseerde de triomf van de rede over de zintuigen. Wellicht was dit de reden waarom Caravaggio’s beschermheer kardinaal Del Monte opdracht gaf aan de kunstenaar om de mythe van Medusa weer te geven op een ceremonieel schild dat in 1601 aan Ferdinand I de ‘Medici geschonken werd, de groothertog van Toscane. De mythe en de verbeelding van Medusa paste bij de krachtige De ‘Medici familie, die het gebruikte in verschillende versieringen als symbool van hun moed en deugd.

Balanceren tussen leven en dood

Volgens dichter Marino stond Medusa symbool voor de moed van de Hertog in het verslaan van zijn vijanden. Maar toch: Caravaggio schilderde het moment waarop Medusa balanceert tussen leven en dood. Onthoofd, maar nog bij bewustzijn. Door de bolling van het schild lijken de bloeddruppels bijna op de grond te vallen. Minder indrukwekkend is de jongen die model stond voor Medusa, het reguliere mannelijke model dat vaak poseerde voor Caravaggio. Hij ziet er wat in verlegenheid gebracht uit. Meer dan een angstaanjagend monster, is Medusa hierdoor menselijk en doodsbang. Het is een van de weinige meesterwerken waarin Caravaggio een effect van horror niet echt heeft kunnen bereiken. Maar al is het niet een van zijn emotionele, donkere werken, het blijft een meesterwerk.