Een medaille van de Wolf van Rimini

In de Renaissance werden portretmedailles op grote schaal uitgewisseld als diplomatieke geschenken, bij de hoven en in de humanistische cirkels. Ze werden bewonderd en bediscussieerd, en net zo gewaardeerd als de antieke munten waarop ze waren geïnspireerd. Zo worden de personen op de medailles vaak afgebeeld in een klassieke pose en zijn de inscripties en afbeeldingen veelal klassiek geïnspireerd.

Sigismondo Pandolfo Malatesta; de wolf van Rimini

Bekend zijn de medailles van Sigismondo Pandolfo Malatesta (1417-1468), die in de volksmond bekend stond als de Wolf van Rimini. De Italiaanse condottiero en edelman werd geboren in het Noord-Italiaanse Brescia als buitechtelijke zoon van Pandolfo III Malatesta en Antonia da Barignani. Sigismondo zou onder tijdgenoten bekend worden als een van de meest gedurfde militaire leiders in Italië. Zijn militaire carrière begon hij al vroeg, op dertienjarige leeftijd, en al snel had hij niet enkel de titel van de pauselijke vicaris voor Rimini, Cesena en Fano, maar werd hij op zijn vijftiende Heer van Rimini.

Het was een begin van een roemrucht leven. Nadat hij de pauselijke stad Forlì bezette werd hij door de paus geëxcommuniceerd; niet lang hierna werd hem gratie verleend en werd hij commandant van het pauselijke leger. In de tussentijd huwde hij zijn nicht, Ginevra d’Este, die echter al snel stierf. Ook zijn tweede vrouw Polissena Sforza, tevens een nabij familielid, stierf onder mysterieuze omstandigheden; volgens de geruchten zou Ginevra vergiftigd zijn door Sigismondo en Polissena verdronken door een van zijn knechten. Veel bekender dan zijn echtgenotes, waren Sigismondo’s maîtresses, en met name ene Isotta degli Atti, die hem vier kinderen schonk en met wie hij uiteindelijk zou trouwen.

Isotta degli Atti

Isotta degli Atti (Rimini, 1432 circa – 1474) werd geboren in Rimini als dochter van Francesco degli Atti, een rijke wolhandelaar en bankier. In tegenstelling tot de meeste andere minnaressen, werd ze ook de (in haar geval) derde echtgenote van Sigismondo. Hiernaast was ze niet zonder invloed in de politiek; gedurende de periode waarin Sigismondo was geëxcommuniceerd door paus Pius II, bestuurde Isotta namens hem Rimini. Na de dood van haar man (1468), was ze regentes voor haar zoon Sallustio.

Als minnares van Sigismondo nam Isotta een bijzondere plaats in. Niet Sigismondo’s toenmalige vrouw maar Isotta werd de belangrijkste persoon aan het Hof van Rimini en verschillende dichters, die bekend zouden worden als de Isottei, schreven gedichten over haar. Haar geliefde gaf de humanist Basinio da Parma zelfs opdracht tot het schrijven van het Liber Isottaeus, ter ere van Isotta. Hoewel dit er Sigismondo niet van belette om de jaren erna vele andere minnaressen te nemen, als we de verhalen mogen geloven.

Medailles van Isotta degli Atti

We zien Isotta op twee opmerkelijke portret medailles die zijn vervaardigd door Matteo de’ Pasti. De eerste, uit circa 1450, toont een jonge vrouw wiens haar is bedekt door een sluier. De inscriptie op de munt luidt: “Voor Isotta van Rimini: het sieraad van Italië voor schoonheid en deugd.” Op de tweede, hier afgebeeld, is haar haar vastgebonden in een elegant kapsel. De olifant op de keerzijde stond symbool voor de kracht en roem van de Malatesta, maar werd van oudsher ook geassocieerd met vroomheid en kuisheid.

Hoewel de medailles zijn vervaardigd rond de tijd van hun huwelijk, staat er een jaartal van zo’n 10 jaar eerder op: 1446. Wellicht is dit de datum waarop hun affaire startte, toen Sigismondo zesentwintig jaar oud was en Isotta ongeveer dertien, in de renaissance een gebruikelijke leeftijd voor een meisje om te trouwen. Hetzelfde jaartal staat echter ook afgebeeld op de graftombe die door Sigismondo voor Isotta was vervaardigd in de Tempio Malatestiano; zowel de medailles als de tombe waren bedoeld ter eeuwige nagedachtenis aan Isotta. Na de bombardementen op Rimini, tijdens de TWeede Wereldoorlog, werden verschillende munten gevonden in de muren en fundamenten van de kerk, en andere gebouwen waartoe Sigismondo opdracht had gegeven.

Isotta’s graftombe bevindt zich in de Tempio Malatestiano, een oudere kerk die door Leon Battista Alberti gerenoveerd werd. Het werd het eerste Renaissance gebouw, en markeert de eerste keer dat een Romeinse triomfboog werd toegepast op een kerk. Echter was het gebouw eerder een monument voor Isotta degli Atti, dan een kerk. De medailles met hierop Sigismondo’s portret tonen aan de keerzijde het ontwerp voor het gebouw, met inbegrip van een koepel die nooit werd gebouwd.

Op 25 December 1460 werd Sigismondo bij verstek schuldig verklaard aan verraad richting Siena, dankzij zijn vete met Federico da Montefeltro, Hertog van Urbino, en werd hij geëxcommuniceerd en ketter verklaard, dankzij een hele reeks zonden als moord, ketterij, overspel, incest, sodomie, heiligschennis, wreedheid, verraad en bedrog. Waar heiligen werden gecanoniseerd in de Hemel werd Sigismondo gecaniniseerd in de Hel;  “..Sigismondo’s misdaden zijn veelvoudig en duidelijk […]. Laat hem dan voorrang nemen en voordat zij naar de hemel gecanoniseerd worden laat hem ingeschreven worden als burger van de hel. […] geen sterveling is tot dusverre afgedaald naar de hel met de ceremonie van canonisatie. Sigismondo zal de eerste worden zulk een eer waardig geacht te zijn.” Voor de trappen van de Sint Pieter werd een beeld van Sigismondo op een brandstapel geplaatst. Sigismondo Malatesta verloor bijna al zijn land aan de paus en de hertog van Urbino en moest zijn soevereiniteit prijs geven. 

Een andere berucht familielid is Giovanni Malatesta, ook wel Gianciotto genoemd. Hij zou zijn vrouw Francesca da Polenta en zijn jongere broer Paolo hebben vermoord, omdat hij hen verdacht van overspel. Dante beschrijft deze tragedie in de vijfde zang van de Hel in zijn Divina Commedia.