Een reisverslag van Albrecht Dürer in de Nederlanden

De Duitse kunstenaar Albrecht Dürer (1471-1528) zou aan het eind van zijn leven een grote reis door de Nederlanden maken, maar eerst ondernam hij tweemaal een reis naar Italië en beide malen was Venetië zijn bestemming. De eerste reis maakte hij in zijn jonge jaren, waarschijnlijk samen met zijn vriend Willibald Pirckheimer. In Venetië kon hij de kunst van de Renaissance bestuderen en kon hij werken kopiëren van Andrea Mantegna, Antonio Pollaiuolo en Gentile Bellini.

Albrecht Dürer

In 1505 maakte Dürer een tweede reis, met het verschil dat hij hier nu beroemd was om zijn ‘exotische Duitse landschappen’. De houtsneden die hij vervaardigde hadden hun weg gevonden door heel Europa, en in Venetië wist men zijn werk te waarderen. Dürer vervaardigde in de Italiaanse stad ditmaal ook enkele schilderwerken; in 1506 schilderde hij voor de Duitse kerk het altaarstuk Het Rozenkransfeest, en hiernaast vervaardigde hij de Christus omringd door de schriftgeleerden. Overeenkomstig met de reizigers van nu genoot Dürer ook van de Italiaanse mode, liet een paar mooie mantels maken en kocht parels en juwelen.

Na zijn twee Italiëreizen maakte Dürer rond zijn vijftigste levensjaar nog een grote reis, ditmaal naar de Nederlanden in juni 1520. Op reis trok hij onder andere door Maastricht, Leuven, Brussel, Mechelen, Zeeland, ‘s Hertogenbosch, Nimegen en Dusseldorf. Door zijn reisbrieven kon hij overal doorreizen zonder tol te hoeven betalen bij de talloze tolgrenzen, wat hij ook steeds in zijn reisverslag noteert. Volgens dit verslag was hij in de Nederlanden om inspiratie op te doen, kunst te verkopen en zijn afzetmarkt uit te breiden via zijn bestaande netwerken. Zijn reisbestemming was Antwerpen, omdat hij als handelsman wist dat Antwerpen snel aan het uitgroeien was tot de belangrijkste handelsstad van Europa, en belangrijker werd dan Venetië. Hij nam dan ook kisten vol boeken met houtprenten en tekeningen mee, om tijdens de reis te verkopen. Als echte kunstenaar-ondernemer richtte hij zich met name op de grafische kunst, die hij op grote schaal kon produceren en verspreiden. Ook signeerde hij zijn werken altijd, zodat ze voor een ieder herkenbaar waren. Hij spande zelfs een proces aan tegen zijn Italiaanse collega-kunstenaar Marcantonio Ranaldi wegens vervalsing van zijn werk!

Dürer had als kunstenaar een goede reputatie en tijdens zijn reis werd hij ontvangen bij diners, ontmoette de internationale adel en maakte kennis met onder andere Erasmus.Hij was onder de indruk van wat hij meemaakte en zag. “Op zaterdag na Petrus Bevrijding bracht mijn waard mij in het huis [Het Hof van Lière] van de burgemeester [Arnold van Lière] te Antwerpen: nieuw gebouwd, zeer groot van verhoudingen, met heel veel overdadig rijke, grote kamers, een prachtig versierde toren, en een zeer grote tuin. Alles tezamen was het huis mooier dan ik in alle Duitse landen heb gezien.”(citaat p.46) Een dag later werd hij op grootse wijze ontvangen voor een diner “En toen ik naar de tafel werd geleid, stonden de aanwezigen aan beide zijden opgesteld, zoals men een groot heer ontvangt. Er waren onder hen heel belangrijke personen met welbekende namen, die allemaal een diepe buiging maakten en mij op allerbeleefdste wijze begroetten.”(citaat p. 47)

Hij was welkom in het huis van Meester Quinten Matsijs, bezocht de schuttershoven van Antwerpen en bekeek in de schilderswerkplaats van dezelfde stad, het gildehuis ‘De Eeckhof’, hoe men de decoraties gereedmaakte voor de ontvangst van Karel V. Ook doet hij enthousiast verslag van de Grote Processie van de Onze Lieve Vrouwekerk te Antwerpen, waarvoor de hele stad op zijn mooist uitgedost was. Niet alles beviel hem echter goed, zo schreef hij in april 1521 “Toen ik onlangs in Zeeland was, overviel mij een wonderlijke ziekte, waarvan ik nog nooit had gehoord en deze ziekte heb ik nu nog.” Wellicht had hij malaria, een ziekte die in Zeeland veel voorkwam, en waaraan hij jaren later wellicht overleden is.

Dürers verslag van zijn reis door de Nederlanden is een belangrijk historisch document: het is het eerste overgebleven egodocument van een Europese kunstenaar. In zijn verslag vermeldt Dürer vooral droge feiten -waar heeft hij overnacht, wat kostte het diner in de herberg, wie heeft hij ontmoet- maar juist door deze feiten kan je interessante dingen ontdekken. Hiermee komen zijn gravures en tekeningen tot leven; in zijn verslag ontdek je wanneer de tekeningen zijn gemaakt, wie ervoor model stond en wat diens relatie was met de kunstenaar. Je leest de verhalen achter de werken en ontdekt hoe Dürer een kunstenaar was met een modern gevoel voor ondernemerschap.

Albrecht Dürer in de Nederlanden. Een reisverslag
Marty Bax
Bekking & Blitz Uitgevers B.V.
ISBN 978 90 6109 1158

Bestel ‘Albrecht Dürer in de Nederlanden. Een reisverslag’ bij Bol.com