Het paard van Leonardo da Vinci

Da Vinci leefde bijna 25 jaar van zijn leven in Milaan en vervaardigde hier een aantal van zijn meest indrukwekkende en belangrijke werken. Uiteraard het bekende Laatste Avondmaal, maar ook het majestueuze paard van Leonardo da Vinci. In 1472 of 1473 schreef Ludovico Sforza ‘il Moro’ een ontwerpwedstrijd uit voor een monument waarmee hij de militaire successen van zijn vader, Francesco Sforza, én van hemzelf imponerend in beeld wilde brengen. Een opdracht die Leonardo boven alles wilde krijgen. Hij vervaardigde een ingenieus ontwerp voor zijn grootste en tevens moeilijkste project ooit; het grootste ruiterstandbeeld in de moderne kunstgeschiedenis.

Het paard van Leonardo da Vinci

Leonardo kreeg de opdracht en stortte zich op het bijzonder moeilijke project. Hij maakte talloze schetsen en probeerde een standbeeld te creëren van een steigerend paard. Het lukte Leonardo echter niet het beeld in evenwicht te krijgen en pas in 1491 was Leonardo tevreden met een heel ander ontwerp; dat van een stapvoets lopend paard. Eenmaal voltooid, meer dan zeven meter hoog en vervaardigd met meer dan honderd ton brons, zou het werk alle eerden gemaakte kunstwerken overtreffen. Leonardo hield zich jarenlang met het monumentale werk bezig en voltooide in 1493 zelfs een reusachtig en meer dan zeven meter hoog kleimodel van het paard. In hetzelfde jaar werd dit model bij de bruiloft van Bianca Maria Sforza en keizer Maximiliaan I als onderdeel van de feestversiering opgesteld. De hofdichter Baldassare Taccone beschrijft het werk in een gedicht:

Zie op het burchtplein het machtige paard,
model voor het bronzen beeld, ter ere van de vader:
ik geloof vast dat Griekenland en Rome
nimmer een groter kunstwerk hebben aanschouwd.

Kijk toch hoe schoon het paard is,
Leonardo alleen schiep het met eigen handen,
een goede beeldhouwer, schilder, landmeter,
uniek zijn talent, door de hemel gezonden.

De wil van de heer [Ludovico] was altijd aanwezig,
maar vroeg is men er niet aan begonnen,
want een Leonardo was nog niet gevonden,
hij, die het nu zo fraai gestalte geeft,

dat ieder die het ziet zich verbaast,
en als je hem met Phidias vergelijkt,
met Myron, Skopas en Praxiteles,
dan moet je toegeven: nooit was een werk op aarde schoner.

Een eerbetoon aan Leonardo

Het kleimodel oogstte veel bewondering, maar het ruiterstandbeeld zou nooit voltooid worden, in ieder geval niet tijdens Leonardo’s leven. De aandacht van de Sforza’s verschoof namelijk al snel naar de politiek toen Koning van Frankrijk Karel VIII Italië binnenviel. Ludovico Sforza stond de Franse troepen toe Milaan te passeren op hun weg naar Napels. De Franse Troepen keerden zich echter ook tegen Milaan en al het brons dat gereserveerd was voor Leonardo’s paard werd ingezet om wapens te maken voor de Slag van Fornovo. Brons voor het standbeeld was er niet meer en Leonardo’s plannen verdwenen al snel naar de achtergrond.

In de jaren zestig van de vorige eeuw werden enkele van Leonardo’s voorbereidende schetsen voor het paardensculptuur ontdekt in de Nationale Bibliotheek van Madrid. Toen National Geographic magazine hier een decennium later een publicatie aan wijdde ontstond bij Charles Dent, een gepensioneerde piloot uit Pennsylvania, USA, het plan om het paard na al die eeuwen tot leven te wekken.

Dent had al zijn hele leven interesse in het werk en leven van Leonardo en besloot, als een soort eerbetoon aan Leonardo, dat hij het standbeeld wilde laten bouwen. Hij verzamelde zoveel mogelijk informatie over Leonardo’s ontwerpen en aantekeningen en financierde het project met de verkoop van stukken uit zijn omvangrijke kunstcollectie en donaties van mensen die in zijn project geloofden.

Experts in bronsgieten, architecten, kunsthistorici en kunstenaars, allemaal werkten ze mee om het grootse plan ten uitvoer te brengen. De beeldhouwer Nina Akamu kreeg de belangrijkste taak van iedereen; deze kunstenaar zou met behulp van Leonardo’s tekeningen en met de kennis van het hele onderzoek dat was uitgevoerd, het metershoge monument tot leven wekken.

Toen Dent in december 1994 stierf werd het project niet stilgelegd. Integendeel! Nog geen vijf jaar later, in juli 1999, arriveerde het paard van Leonardo in Milaan. Wonderbaarlijk was dit exact vijfhonderd jaar nadat het kleimodel van Leonardo verwoest werd. Het model van het paard zou namelijk door Franse soldaten als schietschijf gebruikt zijn!

Het werk is geen exacte weergave van hoe Leonardo’s paard zou zijn geweest. De beeldhouwer Nina Akamu legt uit “Het beeld dat ik heb gemaakt voor Leonardo da Vinci’s Horse Inc. [de stichting van Charles Dent] is een eerbetoon aan het creatieve genie van Leonardo. Het is niet bedoeld als een herschepping van zijn sculptuur. Echter is het werk in belangrijke mate beïnvloed door bepaalde kunstwerken en geschriften uit die periode, en in het bijzonder de boeken met aantekeningen van Leonardo en de bijbehorende tekeningen, waarbij een grote nadruk ligt op zijn betrokkenheid bij het Sforza monument.”

Op een sokkel van wit Carrera marmer kijkt het paard nu trots uit over Milaan, een stad waar zijn geestelijk vader Leonardo da Vinci zijn sporen heeft nagelaten.