Michelangelo’s verborgen graffiti

Tijdens mijn stage bij de Galleria degli Uffizi in Florence schreef ik al over de bijzondere belevenissen tijdens deze stage en tijdens mijn regelmatig terugkerende bezoeken aan deze schitterende stad. Ik ontdekte in deze tijd de verborgen kamer van Michelangelo. Verborgen onder de Sagrestia Nuova van de San Lorenzo, met de graftombes van Lorenzo en Giuliano de’ Medici, bevindt zich een geheime kamer waar niemand minder dan Michelangelo Buonarroti zijn toevlucht zou hebben genomen.

In 1529-1530 werd Florence belegerd door de Spaanse troepen van Keizer Karel V. Michelangelo had een belangrijke rol toebedeeld gekregen in de strijd tegen de keizerlijke troepen en hij werd als militair architect belast met het verbeteren van de verdedigingswerken van de stad. Toen Florence uiteindelijk werd veroverd, en veel van de meest vooraanstaande burgers gevlucht waren, zocht ook Michelangelo uit angst voor de Spanjaarden tijdelijk zijn heil in een geheime kamer – precies onder de Sagrestia Nuova.

Een erg fijn verblijf moet het voor hem niet zijn geweest. De ruimte was klein, zo’n zeven bij twee meter, en slechts verlicht door een klein raampje waardoor hij kon uitkijken op de mensen die wel vrijelijk konden rondlopen in de stad. Tijdens zijn ‘gedwongen gevangenschap’ onder de grond had Michelangelo maandenlang zijn kunst als enige troost, en als tijdverdrijf verfraaide hij de wanden van deze ruimte met allerlei schetsen in houtskool.

Hij tekende het hoofd van de Laocoon, de beeldengroep die hij in 1506 in Rome had bestudeerd, enkele studies van sculpturen in de Sagrestia Nuova, tekeningen van de David – die later zou uitgroeien tot symbool van de Republiek Florence – en talloze figuren uit de Sixtijnse Kapel in het Vaticaan. Tot slot is er op de wanden een tekening te zien van een sombere, ineengedoken figuur, die wordt gezien als een zelfportret van de kunstenaar tijdens zijn gevangenschap in de ondergrondse ruimte.

Na Michelangelo’s verblijf in de geheime ruimte bedekte hij alle tekeningen met een laag loodwit, uit angst om sporen van zijn verblijf achter te laten, waardoor zijn ‘graffiti’ eeuwenlang verborgen is gebleven. Pas in november 1975, tijdens werkzaamheden aan de Sagrestia Nuova, ontdekte men een ondergrondse kamer met op de muren enkele vage sporen van tekeningen. Paolo dal Poggetto, de toenmalige directeur van het museum van de Cappelle Medicee, begreep meteen het belang van de ontdekking en liet de ruimte restaureren. De prachtige tekeningen die aan het licht kwamen, schreef hij direct toe aan Michelangelo.

De ruimte is na al die jaren nog steeds niet toegankelijk voor het publiek, waarschijnlijk uit veiligheidsredenen; je moet vanuit de sacristie een steile en wankele trap afdalen en een formulier ondertekenen waarmee je verklaart dat wanneer je valt je het museum niet aansprakelijk mag stellen.

Gelukkig wilde het museum het ‘tot nu toe verborgen meesterwerk van Michelangelo’ wel toegankelijk maken, ter gelegenheid van de 450ste sterfdag van de kunstenaar, op 18 februari 2014. Bezoekers van de sacristie kunnen nu digitaal bladeren door foto’s en filmpjes van Michelangelo’s verborgen graffiti, en zo virtueel kennismaken met de waarschijnlijk meest onbekende werken van de meester.’