Tijdens mijn stage bij de Galleria degli Uffizi in Florence schreef ik al over de bijzondere belevenissen in deze schitterende stad. Een paar bezoeken aan de stad later ontdekte ik niets minder dan de geheime kamer van Michelangelo. Verborgen onder de Sagrestia Nuova van de San Lorenzo, met de graftombes van Lorenzo en Giuliano de’ Medici, bevindt zich een geheime kamer. Hier zou niemand minder dan Michelangelo Buonarroti zijn toevlucht hebben genomen.
Michelangelo in Florence
Het verhaal dat ik destijds hoorde vertelt dat Florence in 1529-1530 werd belegerd door de Spaanse troepen van Keizer Karel V. Michelangelo had een belangrijke rol toebedeeld gekregen in de strijd tegen de keizerlijke troepen. Hij werd als militair architect belast met het verbeteren van de verdedigingswerken van de stad. Toen Florence uiteindelijk werd veroverd, en veel van de meest vooraanstaande burgers gevlucht waren, zocht ook Michelangelo uit angst voor de Spanjaarden tijdelijk zijn heil in een geheime kamer – precies onder de Sagrestia Nuova.
Een ander verhaal vertelt het net iets anders. Hoewel Michelangelo in zijn jeugd bescherming van de Medici had genoten, was het politieke tij vele inmiddels gekeerd. De afgezette Medici kwamen na hun nederlaag weer aan de macht, en Michelangelo moest zich juist voor hen verstoppen.De prior van San Lorenzo, Giovan Battista Figiovanni, zou Michelangelo hebben verborgen totdat de Medici de kunstenaar gratie verleenden. Later verruilde Michelangelo Florence voor Rome en keerde nooit meer terug.
Voor wie hij zich ook verborg in deze kamer, een erg fijn verblijf moet het voor hem niet zijn geweest. De ruimte was klein, zo’n 7 bij 2 meter. Alleen door een klein raampje kon Michelangelo uitkijken op de mensen die wel vrijelijk konden rondlopen in de stad. Tijdens zijn ‘gedwongen gevangenschap’ onder de grond had Michelangelo maandenlang zijn kunst als enige troost, en als tijdverdrijf verfraaide hij de wanden van deze ruimte met allerlei schetsen in houtskool.
Hij tekende het hoofd van de Laocoon, de beeldengroep die hij in 1506 in Rome had bestudeerd. Maar ook enkele studies van sculpturen in de Sagrestia Nuova. Tekeningen van de David – die later zou uitgroeien tot symbool van de Republiek Florence. En talloze figuren uit de Sixtijnse Kapel in het Vaticaan. Tot slot is er op de wanden een tekening te zien van een sombere, ineengedoken figuur. Deze wordt gezien als een zelfportret van de kunstenaar tijdens zijn gevangenschap in de ondergrondse ruimte.
Tekeningen van Michelangelo?
Na Michelangelo’s verblijf in de geheime ruimte bedekte hij alle tekeningen met een laag loodwit, uit angst om sporen van zijn verblijf achter te laten. Hierdoor is zijn ‘graffiti’ eeuwenlang verborgen gebleven. Pas in november 1975, tijdens werkzaamheden aan de Sagrestia Nuova, ontdekte men een ondergrondse kamer. Het toegangsluik was al die tijd aan het oog onttrokken door een oude opbergkast. De echte ontdekking waren de vage sporen van tekeningen die op de muur te zien waren.
Paolo dal Poggetto, de toenmalige directeur van het museum van de Cappelle Medicee, begreep meteen het belang van de ontdekking en liet de ruimte restaureren. De prachtige tekeningen in houtskool en rood krijt die aan het licht kwamen leken uit de eerste helft van de 16e eeuw te dateren – en waren volgens dal Poggetto van de hand van Michelangelo zelf.
Vanaf het begin was er al twijfes over de toeschrijving van de tekeningen aan Michelangelo. Er werd zelfs gezegd dat “minder dan een half dozijn mogelijk van Michelangelo zou kunnen zijn.” Als we niet naar tekeningen van Michelangelo kijken, wat zijn de tekeningen in de geheime kamer dan? De kamer had ooit een waterput, de enige waterbron voor iedereen die het gebouw bezocht of er werkte. Dit zou kunnen betekenen dat ambachtsliedenkwamen en gingen. Kunstenaars die met schetsboeken in de hand naar de Nieuwe Sacristie waren getrokken om het werk van Michelangelo te bestuderen. Zouden ze hier wat schetsen op de muren gemaakt hebben? Misschien kijken we naar het werk van verschillende kunstenaars die het werk van Michelangelo niet alleen kenden, maar ook actief kopieerden.
Bekijk het zelf
De ruimte is na al die jaren nog steeds niet toegankelijk voor het publiek, waarschijnlijk uit veiligheidsredenen. Ik moest vanuit de sacristie een steile en wankele trap afdalen en een formulier ondertekenen waarmee ik verklaarde dat wanneer ik zou vallen ik het museum niet aansprakelijk mocht stellen.
Nu, in 2023, mag een beperkt aantal mensen toch naar binnen. 4 mensen mogen 15 minuten per keer de ruimte bezoeken en met eigen ogen bekijken of dit het werk van Michelangelo kan zijn. Want wie houdt er niet van een verhaal over onderduiken, politieke intriges en geheimen? Of een ontdekking van verloren gegane werken van een groot meester?
“Michelangelo’s geheime kamer”
Piazza di Madonna degli Aldobrandini 6, Florence
Eerste versie maart 2014, herziene versie november 2023.
Geef een reactie