“S.P.Q.R” van Mary Beard

Van historici die zich bezighouden met de oudheid kun je niet altijd verwachten dat ze zich bezighouden met de actualiteit. Toch is Mary Beard bijna een publiek figuur in Engeland, waar ze vandaan komt. Omdat ze werkt voor The Times Literary Supplement en omdat ze af en toe op tv komt met een serie over de oudheid, waar ze goed over kan vertellen. Nu is er in Engeland sowieso een andere traditie als het gaat om geschiedenis schrijven. Ik vind het fantastisch om daar de boekhandel in te lopen. Historische non-fictie heeft meer de stijl aangewend en aangeleerd van goede fictie.

SPQR van Mary Beard

Het is een kunst de saaie feiten van de geschiedenis aan elkaar te verbinden met een verhaal dat leest als een trein. Leuk aan het boek S.P.Q.R. van Mary Beard is dat het aan elke periode in de Romeinse geschiedenis bijna evenveel gewicht toekent. Desondanks is het eerste hoofdstuk gereserveerd voor die periode die altijd de meeste populariteit heeft gekend en interesse heeft gewekt: het hoogtepunt van Cicero’s leven en de ontmaskering van Catilina. De laatste eeuw van de Romeinse Republiek, vóór alle macht zich zou concentreren in de hand van de keizer. Nog niet zo heel lang geleden verscheen bij Athenaeum daarover ook het prachtig vertaalde werk van Sallustius. Het is ook mijn favoriete periode. De prachtige juridische redevoeringen van Cicero, de politieke spanning en de sensatie rondom politieke topfiguren. De Deense TV serie Borgen is er niks bij.

Ik schreef kort geleden over de twee stichtingsmythen van het Romeinse Rijk. Ik vroeg me af: geeft mythologie historische informatie? Mary Beard geeft hierop in het tweede hoofdstuk van haar S.P.Q.R  een overduidelijk “ja” als antwoord. Ze brengt de mythe van Romolus en Remus naar een hoger plan. Deze gaat niet alleen over de geboorte van de stad en het wereldrijk, maar vooral over hoe de Romeinen zichzelf zagen. Ze waren altijd vreemdelingen geweest, mensen van buiten. Als de historicus Livius het verhaal van de moord om Remus vertelt, klinkt daarin de echo door van de (broeder) moord op Julius Caesar uit zijn eigen tijd. Gaat het om het verhaal van Aeneas, dan laat de zwervende Aeneas zien dat Rome zichzelf zag als een “etnisch veranderlijk concept”, op haar beurt gesticht door vreemdelingen.

De koningen van Rome en de Vroege Republiek

Van de mythologie gaan ze door naar een hoofdstuk over de koningen van Rome. “Het grootste probleem is dat de Romes antieke geschiedschrijvers de neiging hadden de koningstijd systematisch te moderniseren en wat er toen tot stand werd gebracht uit te vergroten, alsof ze alles door een patriottistisch vergrootglas zagen”(p. 88). Beard maakt duidelijk: “Het was een wereld van clans en krijgsbendes, niet van georganiseerde legers en buitenlandse politiek” (p.106)

Hierna volgt een hoofdstuk over de vroege Republiek. De periode dat Rome zich uitbreidde tot het gebied dat we nu als Italie kennen. Een periode die in Italië zelf erg interessant wordt gevonden, waarbij elke provincie zich beroept op hun lokale helden die dapper vochten tegen het dappere Rome. Beard vertelt dat Rome er zelf bij was gebaat die vijanden uit het Iberisch schiereiland zo heldhaftig mogelijk neer te zetten. Dan kwamen zijzelf, als overwinnaars daarvan, nog beter uit de bus. Interessant is dat ze eigenlijk heel die periode treffend neerzet door één bron goed te analyseren.

De sarcofaag van Barbatus, foto van Sebastià Giralt op Flickr. Op zijn grafsteen staat: “Cornelius Lucius Scipio Barbatus, afstammend van zijn vader Gnaeus, een dapper en wijs man, wiens verschijning met zijn virtus overeenkwam. Te midden van u was hij consul en cenor e ediel. Hij veroverde Taurasia en Cisauna op Samnitum. Hij onderwierp geheel Lucania en nam gijzelaars” (p.121)

Het graf van Barbatus, uitgehouwen in tufsteen (nog niet in het veel duurdere marmer dat in de keizertijd zoveel werd gebruikt) en met inscripties die het leven van een generaal uit de provincie kenmerken. De sleutel van Rome’s succes in deze tijd lag volgens Beard in het integreren van overwonnen volkeren in het Romeinse legerapparaat. Hierdoor groeide het leger, en aantallen voetvolk waren doorslaggevend voor een overwinning op het antieke slagveld. Bovendien was dapperheid en successen in de strijd een Romeinse deugd en een middel voor de overwonnen om op te klimmen in rang. Ook de overwonnen volkeren kregen zo een belang bij het behalen van een Romeinse overwinning. Een andere doorslaggevende uitvinding van Rome die haar succes mede bepaalt heeft is dat het burgerschap niet langer gebonden was aan één stad, zoals we dat kennen van het klassieke Athene of Sparta. Iedereen ging meedoen.

En wij willen meedoen, meelezen met Mary Beard. Meekijken naar haar documentaire op BBC2. What a joy!

Mary Beard  S.P.Q.R

544 bladzijden

Uitgeverij Athenaeum, Amsterdam 2016

SPQR bestel je hier.