In Galerij Prins Willem V aan het Buitenhof in Den Haag is een fascinerend bruikleen te zien van de Siciliaanse renaissancemeester Antonello da Messina (c.1430-1479). De kruisiging van Christus is het vijfde schilderij in een serie internationale meesterwerken in de Galerij. Eerder waren er schilderijen te zien van Caravaggio, Titiaan, Velázquez en Mantegna. Net als de Vlaamse portretten in de tentoonstelling Zuiderburen (momenteel in het Mauritshuis) is het een bruikleen van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen. Antonello in de Galerij is te zien tot en met 7 januari 2018.
De kunstenaar
Antonello da Messina was een vijftiende-eeuwse kunstenaar uit Sicilië die zich liet inspireren door zijn Vlaamse tijdgenoten. Zijn schilderijen zijn kleurrijk en zitten vol levensechte details. Over zijn leven is niet veel bekend. Hij werd geboren in de Siciliaanse havenstad Messina: hij signeerde vaak met Antonellus / messaneus / me pinxit ofwel ‘Antonello uit Messina heeft mij geschilderd’. Antonello leerde het schildersvak van Colantonio in Napels, waar kunst uit alle windstreken te zien was. Daar zal hij schilderijen van Vlamingen als Jan van Eyck hebben gezien en bestudeerd.
Maniera fiamminga
De Italianen werkten destijds vooral met tempera (verf op basis van eigeel) of maakten fresco’s (muurschilderingen in de natte kalk). Daar stond de maniera fiamminga tegenover, de Vlaamse manier van schilderen. Vlaamse schilders perfectioneerden in de vijftiende eeuw het werken met olieverf, een techniek waarmee heel intense kleuren zijn te maken. Met olieverf is het mogelijk om vloeiend te schilderen en kleuren in elkaar over te laten lopen. De Italianen hadden grote bewondering voor de levensechte, gedetailleerde en kleurige voorstellingen van hun collega’s uit het Vlaanderen.
Antonello da Messina De kruisiging van Christus, 1475 Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen © www.lukasweb.be – Art in Flanders vzw
Levensechte details
De kruisiging van Christus laat Antonello’s perfecte beheersing van de olieverftechniek zien en biedt tegelijkertijd een overvloed aan minutieus uitgewerkte details. Het is een emotioneel geladen voorstelling van de gekruisigde Christus, geflankeerd door de goede en slechte misdadiger. Onder het kruis treuren Maria en Johannes de Evangelist voor een weids, zonverlicht landschap. De executieplaats op het schilderij trekt de eerste aandacht, maar op de achtergrond schilderde Antonello een prachtig landschap boordevol levensechte details. Tussen de groene heuvels ligt Jeruzalem met in de verte een prachtige blauwe baai. Er hupsen konijntjes en er grazen herten. Door het landschap trekt een stoet soldaten die terugkeren naar huis. Bij de stenen brug komen hen vier mensen tegemoet: Maria in haar blauwe mantel – zij komt dus twee keer voor op het schilderij – met wat mannen met een ladder. Zij keren terug naar Golgotha om de dode Christus van het kruis te halen.
Belangrijk thema
Sinds de vroegste verspreiding van het Christendom vormde de offerdood van Christus aan het kruis één van de belangrijkste thema’s in de christelijke kunst; het kruis groeide uit tot hét symbool van het geloof. Van Antonello zijn nog twee kruisigingstaferelen overgeleverd. Ook Van Eyck heeft het onderwerp meermaals uitgebeeld. Een vroege kopie naar één van zijn composities bevond zich in de vijftiende eeuw al in Italië. Het is goed mogelijk dat Antonello dat schilderij heeft gezien en als inspiratiebron heeft gebruikt. Maar Vlaams geïnspireerd of niet, De kruisiging van Christus uit Antwerpen is een prachtig voorbeeld van de kunst van Antonello da Messina. Sinds het enkele jaren geleden is gerestaureerd en komen de schitterende kleuren en alle details van het schilderij opnieuw tot hun recht.
Serie met meesterwerken
Elk najaar wordt in Galerij Prins Willem V een internationaal topstuk uitgelicht. Daarbij gaat het steeds om bruiklenen uit internationale collecties en om schilderijen van meesters die niet of nauwelijks in Nederland te zien zijn. Voorgangers in deze serie meesterwerken waren Een jongen gebeten door een hagedis van Caravaggio uit de National Gallery in Londen Venus verrijst uit de zee (De geboorte van Venus) van Titiaan uit de National Galleries of Scotland in Edinburgh, Portret van Don Diego de Acedo vanDiego Velázquez uit het Prado in Madrid en het vorig jaar tentoongestelde Ecce homo van Mantegna uit Musée Jacquemart-André in Parijs.
Antonello in de Galerij is mede mogelijk dankzij steun van de Johan Maurits Compagnie.
Prinselijke verzameling
Galerij Prins Willem V is een verborgen juweel in het historische centrum van Den Haag. Stadhouder Willem V, prins van Oranje-Nassau, liet de zaal in 1774 bouwen om er zijn schilderijen tentoon te stellen. De wanden hingen er bomvol, zodat de rijkdom van zijn verzameling goed te zien was. De Galerij is 5 jaar geleden in oude luister hersteld en ruim 150 oude meesters (waaronder Jan Steen, Rubens en Paulus Potter) hangen er zij aan zij. Kristallen kroonluchters, zijden wandbespanning en overdadige gordijnen maken de vorstelijke uitstraling compleet.
Adres: Galerij Prins Willem V, Buitenhof 33, Den Haag
Openingstijden: Dinsdag t/m zondag van 12.00 – 17.00 uur
Meer info: www.galerijprinswillemv.nl
