Duizelingwekkende plafondschilderingen en buitelende engelen

Een oud Grieks verhaalt vertelt over een wedijver tussen twee beroemde kunstschilders uit de 5e eeuw voor Christus, Zeuxis en Parrhasius, die afkomstig waren uit Groot-Griekenland. Zeuxis stond bekend om de virtuositeit van zijn schaduwwerking en vormgeving, waardoor zijn schilderijen levensecht leken. Op een dag schilderde Zeuxis een stilleven met een tros druiven die zo natuurgetrouw waren dat er vogels op afkwamen om de geschilderde druiven op te pikken. Zijn rivaal Parrhasius vond echter dat hij nog veel realistischer kon schilderen en vroeg Zeuxis om een van zijn schilderijen te beoordelen, dat was verstopt achter een paar gescheurde gordijnen in zijn studeerkamer. Toen Zeuxis het gordijn wilde openschuiven, lukte dit niet; de oude gordijnen waren Parrhasius’s schilderij!

Trompe-l’oeil

Ook de Venetiaanse kunstenaars waren meesters in deze Trompe-l’oeil techniek, bedrieglijk realistische schilderingen die driedimensionale vormen en voorwerpen suggereren die in werkelijkheid niet bestaan. Dankzij de superieure kennis van het perspectief die werd bereikt in de Renaissance, begonnen vijftiende eeuwse kunstenaars als Andrea Mantegna and Melozzo da Forlì met het schilderen van illusionistische plafondschilderingen. “Di sotto in sù” worden deze genoemd, “van onderaf gezien”. De trompe l’oeil technieken zoals het perspectief, verkorting en andere ruimtelijke effecten werden gebruikt om de illusie te creëren van een driedimensionale ruimte op een overwegend vlak plafond oppervlak boven de kijker. Plafonds die zo zijn beschilderd dat het een immense koepel lijkt, waar engelen over elkaar heen buitelen en pilaren en standbeelden tot in de hemel lijken te reiken.

Buitelende engelen

Zo zette de kunstenaar Andrea Mantegna kijkers echt op het verkeerde been. Hij was een meester van het perspectief en ging in Mantua aan het werk als hofschilder van de Gonzaga familie. Zijn meesterwerk was een serie fresco’s die hij schilderde in de Camera degli Sposi (het bruidsvertrek) in het Palazzo Ducale. Hier brengt hij het illusionistisch perspectief naar nieuwe hoogten; de fresco’s tonen illusionistische taferelen van het hofleven, en op het plafond suggereert hij een oculus met een open hemel, met een pauw, en engeltjes leunend over een balustrade, gezien in sterk verkort perspectief : di sotto in sù.
Andrea Mantegna, Di sotto in sù plafondschildering in de Camera degli Sposi, Palazzo Ducale in Mantua