Goethe in Napels en Sicilië

‘Italië zonder Sicilië laat geen enkele indruk in de ziel achter. Hier begint alles.’ De beroemde schrijver Goethe reist in 1787 door Sicilië en schrijft deze woorden op in zijn Italienische Reise. Zou hij gelijk hebben? Sicilië heeft inderdaad een intrigerende geschiedenis, is rijk aan natuurschoon en kunstschatten, en heeft een betoverende combinatie van culturen, indrukken en gewoonten.

De baai van Sicilië, foto Paolo Macorig via Flickr

Goethe in Italië

Goethe wordt in 1749 geboren in Frankfurt am Main en sterft in 1832 in Weimar. De schrijver van onder meer Faust, Die Leiden des jungen Werthers en Zur Farbenlehre vertrekt in september 1786 vanuit Karlsbad naar Italië. Goethe reist naar Verona, Venetië, Pompeï en de eilanden Capri en Sicilië. De reis is een zogenaamde Grand Tour, een uitgebreide reis door Europa, zoals dat gebruikelijk is van de 18e tot het begin van de 20e eeuw.

Voor Goethe is de reis naar Italië een lang gekoesterde wens. Hij woont enkele maanden in Rome en reist hierna door naar Napels waar hij de Vesuvius bestudeert. Hij overweegt zelfs schilder te worden, hoewel hij later van dit plan afstapt. ‘Voor de beeldende kunst ben ik te oud’, schrijft hij op 6 februari 1788. Twee weken later noteert hij: ‘Met de dag wordt het me duidelijker dat ik eigenlijk voor de dichtkunst ben geschapen. . .’

In Italië houdt hij een dagboek bij en schrijft hij ijverig brieven naar Weimar. Jaren later, na 1815, schrijft de dichter zijn indrukken en ervaringen op in een dik boekwerk; de Italienische Reise ofwel de Italiaanse Reis. De Italiaanse reis wordt wel eens gezien als Goethe’s ‘wedergeboorte als kunstenaar’.

De Italiaanse reizen

In zijn reisverslag beschrijft Goethe het Italiaanse landschap, de steden en de kunsten. Zo is hij erg geïnteresseerd in de bouwwerken van Andrea Palladio en de antieke architectuur. Hij woont theatervoorstellingen bij en geeft commentaar op de schilderijen van Tintoretto, Titiaan, Veronese. Hij bewondert talloze malen de fresco’van Michelangelo in de Sixtijnse kapel en zou daarbij een keer zo moe geworden zijn dat hij in de zetel van de paus een middagdutje doet. In Rome woont de dichter bij Tischbein, die een groot schilderij van hem vervaardigt.

Hij woont bij Tischbein, die een groot schilderij van hem vervaardigt. Johann Heinrich Wilhelm Tischbein, Portret van Goethe

Van Rome naar Napels, Sicilië, en weer terug

Het tweede deel van Goethes boek beschrijft de reis van Rome naar Napels en Sicilië. “Vedi Napoli e poi muori”, eerst Napels zien en dan sterven, wordt niets voor niets vaak gezegd. Tussen twee erupties van de Vesivius door beklimt Goethe de vulkaan. De schrijver bezoekt Pompëi, de versteende stad die een wonderlijke indruk bij hem achterlaat. Hij schrijft echter ook over de inwoners van Napels en hun manier van leven. Over een van de feesten in Napels schrijft hij op hoeveel voedsel er overal ligt uitgestald.’En het blijft er niet bij dat dit alles wordt opgegeten; elk jaar rijdt een stadsbeambte, vergezeld van een trompetter, door de stad en verkondigt op alle pleinen en kruispunten hoeveel duizenden ossen, kalveren, lammeren, varkens enzovoorts de Napolitanen hebben verorberd. Het volk luistert aandachtig en schept een mateloos genoegen in de grote getallen, en iedereen herinnert zich met plezier zijn eigen aandeel in deze consumptie.’

Na een kleine maand neemt hij de boot naar Palermo en bezoekt hierna Catania, Taormina en Messina. In Taormina beschrijft Goethe hoe hij op de tak van een sinaasappelboom heerlijk zit te mijmeren. Wanneer hij de boot terug naar Napels neemt, komt hij langs het eiland Capri, ziet in de verte Sorrento en de Vesuvius liggen. Hij raakt ervan in extase.

Misschien is dat nog wel het mooiste aan Goethes reisverslag: het enthousiasme waarmee hij zijn indrukken beschrijft. Een kleurrijk beeld van Italië, als het ware een naslagwerk voor je eigen reizen. Goethe beschrijft plaatsen, bouwwerken en kunstwerken die nog steeds te bewonderen zijn in bijvoorbeeld Rome en Veneti. En natuurlijk ook in Napels en Sicilië! Maar de emoties die Goethe voelt op het moment dat hij deze dingen ziet, maken De Italiaanse Reis bovenal een monument in de geschiedenis van de reisliteratuur, waarmee je Goethe als persoon kan begrijpen.