Hoe beinvloed je je toehoorders? Cicero en de redenaarskunst

Obama werd president omdat hij zo’n mooie toedrachten hield. We keken massaal naar de serie ‘The White House’ over de speechschrijvers van de Amerikaanse president. Een tijdje terug kwam er een film uit, ‘The king’s speech’, die gaat over hoe een stotterende knullige troonpretendent een volwaardig leider en imponerend spreker wordt. Anderzijds verloren politici hun macht doordat ze niet de juiste ‘toon’ wisten aan te slaan. Denk aan Rita Verdonk of Job Cohen.

Want wat maakt het verschil tussen een goed en een slecht leider? Zijn taalgebruik.

 

De ideale redenaar

In de oudheid hadden ze het al door. Het belangrijkste onderdeel van de opvoeding van een jongeman van goede komaf was leren te spreken in het openbaar. De Romeinse Cicero, zelf advocaat en begenadigd orator, schreef er een boek over. De ideale Redenaar. Cicero kreeg vaak gelijk en schopte het ver, ondanks het feit dat zijn argumenten niet meer zo modieus waren en hij veel tegenstand ondervond. Hij schreef op het scherpst van de snede. Actueel, controversieel. Met veel pathos; hij deed een beroep op de emotie van de toehoorder. Je kunt een meningsverschil niet winnen met droge argumenten alleen.

Er is een soort magie als je een goed spreker hoort. De spreker is machtig, omdat hij beseft dat wat hij zegt belangrijk is. Hij spreekt langzaam, duidelijk en probeert een verhaal spannend of interessant te vertellen. Hij heeft contact met het publiek, begrijpt wat er speelt. Er is een goede opbouw nodig van het verhaal, goede argumenten. Om een spannend en interessant verhaal te vertellen heb je kennis nodig. Dat leer je in een opleiding en haal je uit boeken, maar het beheersen van de magie leer je in de praktijk.

Cicero als aanklager en in de politiek

Cicero was van vrij eenvoudige komaf en zou zich moeten bewijzen en moeten leren van anderen om hogerop te komen. Zijn roem ving aan toen hij aanklager werd van de Romeinse gouverneur van Sicilie, Verres. Deze ging zich te buiten aan corruptie in Sicilië. Dat was helemaal niet ongewoon in die tijd. Door de morele aanklacht, zijn juridische en taalkundige scherpzinnigheid en het beroep dat hij deed op het normbesef van de Romein verkoos Verres al na twee redevoeringen een vrijwillige ballingschap boven het afwachten van het vonnis. Cicero had toen nóg vijf redevoeringen klaar liggen.

De aanklager werd na andere juridische redevoeringen zo bekend, dat hij uiteindelijk ervoor koos over te stappen naar de politiek en zijn voordrachten in de senaat ging houden in plaats van in de rechtbank. Dit werd hem niet in dank afgenomen door zijn politieke tegenstanders. Zijn meest bekende werken ‘De Filippica‘ waren gericht tegen de groeiende macht van Antonius. Deze schreef Cicero in navolging van de Griekse redenaar Demosthenes die zijn filippica schreef tegen de groeiende macht van Filippus van Macedonië, de vader van Alexander de Grote.

Het werk en leven van Cicero

Cicero leefde in een zeer interessante periode waarin de democratie verging en een nieuwe periode van driemanschappen en alleenheerschappij aanbrak. Zijn aanklachten daartegen worden nog altijd teruggelezen ter inspiratie, als betogen vóór het democratische ideaal. Zijn leven is een bron voor vele biografieen, die van Robert Harris en Anthony Everitt voorop.

Nieuwsgierig geworden naar zijn werk en leven? Het meeste van zijn werk is in het Nederlands vertaald. Naast traktaten over de redenaarskunst, over vriendschap en juridische redevoeringen zijn er ook brieven overgeleverd die hij schreef aan vrienden en familie, en zijn er verschillende biografieën over Cicero geschreven.