Adrianus van Utrecht. De enige Nederlandse paus!

Adrianus van Utrecht werd in 1459 geboren aan de Oudegracht. Begin 1522 schopte hij het tot paus van Rome. Hoe onwaarschijnlijk dat ook lijkt met zijn afkomst. Adrianus was zoon van een scheepstimmerman uit Utrecht, studeerde theologie en werd vervolgens rector van de universiteit van Leuven, opvoeder van keizer Karel V en diens stadhouder in Spanje. Hij was een vriend van Erasmus en kwam in conflict met Luther. Twan Geuts schreef een biografie over deze bijzondere levensloop van de enige Nederlandse paus uit de geschiedenis.

Adrianus van Utrecht

Waar anders dan in de Paushuize in Utrecht vertelt Twan Geurts tijdens de Utrechtse Nieuwjaarsduik over zijn boek De Nederlandse paus en over de onwaarschijnlijke en avontuurlijke loopbaan van Adrianus. Adrianus liet het renaissancehuis aan de huidige Pausdam en de Kromme Nieuwegracht vanaf 1517 bouwen. Hij heeft zijn huis in Utrecht echter nooit bewoond.

In 1517 was Adrianus verbonden aan het hof van keizer Karel V in Spanje en hij zou bij terugkeer in Utrecht in zijn residentie trekken. Op 9 januari 1522 kozen 39 kardinalen hem in de Sixtijnse Kapel echter onverwacht tot paus. Adrianus reisde naar Rome en kwam in Rome terecht in een Vaticaan dat financieel en moreel balanceerde op de rand van de afgrond.

Tijdens het pontificaat van zijn voorganger Leo X lieten geestelijken zich betalen voor diensten, werden familieleden op belangrijke posten geplaatst en werd er losbandig geleefd. Adrianus had grootse hervormingsplannen en maakte zich hiermee niet geliefd in het Rome van de renaissance. Hij wilde tijdens zijn pontificaat korte metten maken met de handel in kerkelijke ambten en de aflatenpraktijk.

Onder de renaissancepausen van De Borgia’s en De Medici’s was het Vaticaan centrum van de kunsten, met de Sixtijnse kapel en de fresco’s van Michelangelo. Adrianus brak met de pracht en praal en bracht de sobere en vrome levensstijl terug in het Vaticaan. De Italianen namen het hem niet in dank af en Adrianus werd zelfs dankbaar onderwerp voor spotdichten, van onder andere Pietro Aretino. Na een pontificaat van amper zeshonderd dagen overleed Adrianus, onder verdachte omstandigheden. Werd hij door politieke vijanden vergiftigd?

De hervormingen die Adrianus VI wilde doorvoeren waren grotendeels mislukt. Pas ver na zijn dood kreeg Adrianus erkenning als wegbereider van de katholieke contrareformatie. Twan Geurts trad in de sporen van Adrianus en reisde hem achterna, van Utrecht naar Rome. De Nederlandse paus is de eerste volledige biografie van deze enige paus uit de Lage Landen. Meer nog is het een meeslepende en verhalende biografie!

Adrianus in dialoog

Tijdens de Utrechtse nieuwjaarsduik op 15 januari speelden acteurs Erik Snel en Paul Feld een dialoog tussen paus Adrianus en zijn vriend Desiderius Erasmus. In de Paushuize dus, de residentie die Adrianus precies 500 jaar geleden liet bouwen. Het was een voorproefje van de toneelvoorstelling De Hervormers, die in september onderdeel zal zijn van de tentoonstelling ‘500 Jaar Luther’ in Museum Catharijneconvent. Tijdens de Culturele Zondag in maart zullen acteurs in de Geertekerk (waar Adrianus naar school ging) al een deel van de voorstelling spelen.

Twan Geurts | De Nederlandse Paus. Adrianus van Utrecht 1459 – 1523 | Uitgever Balans | ISBN 9789460031212