De Egyptische aspiraties van de beruchte Borgia paus

Een beetje paus liet zijn privévertrekken rijkelijk decoreren. Ook paus Alexander VI liet zijn Appartamento Borgia door de kunstenaar Pinturicchio opsieren met fresco’s. De Borgia vertrekken in het Vaticaan zijn ontzettend mooi en bijzonder. En als je de verhalen achter de decoraties hoort… is de Sixtijnse Kapel er niets bij!

Het Appartamento Borgia in Rome

Een beetje paus liet zijn privévertrekken kostelijk decoreren; zijn slaapkamer, studiezaal en de audiëntieruimte waarin belangrijk bezoek werd ontvangen. Ook de beruchte Borgia-paus Alexander VI (pontificaat 1492-1503) liet zijn Appartamento Borgia opsieren met fresco’s, door niemand minder dan de Umbrische schilder Pinturicchio.

In plaats van te kiezen voor religieuze afbeeldingen, een bekoorlijke Maria-met-kind of een patroonheilige, werden de wanden en plafonds van de ruimten gevuld met christelijke en met name Egyptische mythologische scènes. Verhalen over Isis en Osiris, afbeeldingen van een obelisk en een piramide, de stier Apis. Maar waarom zou een uit Spanje afkomstige paus dit nu doen?

Beroemd en berucht

De Borgia paus Alexander VI kennen we eeuwen na zijn dood nog steeds als een ambitieuze en wereldlijke, maar bovenal corrupte en beruchte paus. Geboren nabij het Spaanse Valencia als Roderic Llançol i Borja wist hij een grootse carrière op te bouwen die omgeven werd door geruchten en beschuldigingen. Zijn pausschap zou hij hebben verkregen door de andere kandidaten om te kopen en hij leidde een openlijk losbandig leven. Ondanks het celibaat was hij bij zijn aantreden als paus reeds vader van acht kinderen bij ten minste drie vrouwen!

Om de macht van zijn familie te vergroten, plaatste Borgia op het moment dat hij de pauselijke troon besteeg zijn kinderen op posities waar zij macht en rijkdom voor de familie konden vergaren. Zijn tienerzoon Cesare werd benoemd tot kardinaal en Juan, Jofré en ook zijn dochter Lucrezia werden naar hartenlust uitgehuwelijkt.

Het pauselijke inkomen was hiernaast voornamelijk afkomstig uit de verkoop van kerkelijke ambten en prominente posities, maar ook van aflaten. Met deze documenten kon men de tijd die men na de dood moest doorbrengen in het vagevuur, verkorten.

Tip: Na hun hoofdrol in de prachtige televisieserie wordt de beruchte Borgiafamilie nu uitgebreid beschreven in de roman Schoonheid en schande van Sarah Dunant. Lees hier over deze roman.

Een Egyptische afkomst

De grootste zonde die de Borgia-paus echter werd aangerekend, was wel zijn Spaanse afkomst. Door zijn tijdgenoten werd deze namelijk als een minder ontwikkelde cultuur dan de Italiaanse gezien. De Italianen waanden zich door hun afkomst van de Klassieke Romeinen immers rijker en beschaafder dan alle andere culturen. Maar de paus had een idee…. Er was een perfecte manier waarop Alexander Borgia zijn afkomst kon legitimeren. In een poging aanspraak te kunnen maken op een waardige antieke afkomst, beriep hij zich op zijn afstamming van de Egyptische Isis en Osiris.

De Pauselijke secretaris, Giovanni Nanni, creëerde hiervoor zelfs een hele genealogie voor de paus. Hiermee kreeg Alexander Borgia in één klap voorouders uit een cultuur die nog ouder was dan die van de Italianen! En omdat de Egyptenaren in zijn tijd werden gezien als bezitters van diepe wijsheid over goddelijke zaken, benoemde Alexander zichzelf ook nog als de ware door God gekozen heerser van de kerk.

De Vaticaanse Borgia Appartementen

De Borgia appartementen in het Vaticaan zijn de pronkstukken van de familietrots en zijn tegenwoordig onderdeel van de Vaticaanse Musea. Wie een kijkje neemt in de privévertrekken van de Paus ziet overal verwijzingen naar de zogenaamde Egyptische afkomst van Alexander. Het plafond van de Sala dei Santi toont de mythe van Isis en Osiris, van wie de paus meende af te stammen, en de heldendaden van Hermes. Wie goed kijkt, ontdekt op de fresco’s ook een obelisk en een piramide. Op verschillende plaatsen zien we de stier Apis, door de oude Egyptenaren gezien als een incarnatie van Osiris, terugkeren in het familiewapen van de Paus. Dit om de bezoekers nogmaals te wijzen op de rol van de Borgia als heersers van Italië en hun eeuwenoude Egyptische afkomst.

Sala dei Santi

In de Sala dei Santi, de ruimte van de Heiligen, zien we echter ook scènes uit het leven van verschillende christelijke martelaren. Het bekendste voorbeeld is wel het Dispuut van de Heilige Catharina van Alexandrië. Op de fresco’s zien we haar aan de voet van de grote boog van Constantijn, voor de troon van Maxentius, in een theologisch geschil met vijftig filosofen uit Alexandrië. Deze waren door de keizer op een concilie bijeengeroepen om Catharina te overtuigen om haar christelijke geloof af te wijzen.

Catherina slaagde er echter in om niet alleen de filosofen van de juistheid van haar geloof te overtuigen, maar hen ook nog eens te bekeren tot het christendom. Daarop liet Maxentius allen terechtstellen. Catherina zou worden geradbraakt, maar het rad brak doormidden, waarop de heilige werd onthoofd. Op het fresco telt Catharina de punten van haar argumenten op de vingers van haar rechterhand terwijl ze de argumenten van de filosofen weerlegt en niemand minder dan Lucrezia, dochter van de paus, zou als model voor de heilige hebben gediend.

Compensatie van zijn slechte daden…

Door zijn Egyptische herkomst steeds te laten terugkeren probeerde de Borgia-paus zijn mindere Spaanse herkomst te verhullen. Maar waarom omringde de Borgia-paus zich met heiligen? Wellicht was het ter compensatie van de slechte daden waarvan de paus werd beschuldigd. Zo kon hij zich namelijk identificeren met de christelijke deugden, zoals de standvastigheid van Catharina’s geloof.

Rome, de nieuwe thuisstad van de paus, werd door het gebruik van de mythe van Catharina ook vergeleken met de Egyptische stad Alexandrië. Dit was immers de geboortestad van de heilige Catharina. De heilige fungeert dus als verbinding tussen de heidense Egyptische wijsheid en de erkenning van het christendom. De verspreiding van het geloof wordt doorgezet in het pontificaat van Alexander VI, en hij is hiermee de enige rechtmatige vicaris van Christus.

Zoals ook andere pausen voor hem hadden gedaan, gebruikte Alexander VI de kunsten om aanspraak te maken op de geestelijke en wereldlijke macht. En wellicht om zijn slechte reputatie wat te verbeteren.