De onschuldige kinderen van Florence; Ospedale degli Innocenti

In 1445 opende in Firenze het Ospedale degli Innocenti, het ‘ziekenhuis van de onschuldigen’, zijn deuren aan het Piazza della Santissima Annunciata. In de stad werden ongewenste baby’s vaak gewoonweg ergens achtergelaten of erger nog, verdronken. Uit zorg voor de ongedoopte zielen van deze kinderen opende de stad het ospedale, een ziekenhuis voor vondelingen, hiermee het oudste weeshuis ter wereld. Het weeshuis dankt zijn naam aan de ‘innocenti’ of ‘onschuldigen’; de kinderen van Bethlehem die werden vermoord door toedoen van Koning Herodus, die na de geboorte van Jezus alle jonge kinderen liet vermoorden om te voorkomen dat de pasgeboren Koning zijn koninkrijk kon opeisen.

De bouw van het weeshuis werd gefinancierd door een bedrag uit de erfenis van Francesco di Marco Datini, een koopman uit Prato, en een schenking van het zijde- en het goudsmidgilde en de Commune di Firenze. Filippo Brunelleschi (1377-1446), architect van de Dom van Firenze, maakte in 1419 het ontwerp voor het gebouw waarbij hij uitging van een geometrisch systeem en gebruik maakte van de vorm van het vierkant en de cirkel. Deze stijl zou veel nagevolgd worden en het bouwwerk wordt nu gezien als een meesterwerk uit de vroege Renaissance. In tegenstelling tot gebouwen die rond deze tijd gebouwd werden, zoals het Palazzo Vecchio, is het Ospedale open en ruim, mede door de portica of loggia aan de voorzijde van het gebouw. Deze is opgebouwd uit een zuilengang met negen bogen die zijn versierd met blauw-witte terracotta medaillons of tondi van ingebakende baby’s. De tondi zijn van de hand van de beroemde Andrea Della Robbia en zijn het symbool geworden van het ‘Istituto degli Innocenti’.

In de linkerhoek van de zuilengang zie je nog de oude vondelingentrommel, la ruota dei gettatelli zoals de Florentijnen zeggen. (‘de trommel van de verworpelingen’). Tussen 1419 en 1875 konden vrouwen hier ongewenste kinderen in een trommel leggen. Omdat de trommel twee verdiepingen had kon de vrouw het kindje aan de straatzijde in de trommel leggen, terwijl de andere zijde gesloten was. Wanneer zij de trommel draaide, kon men binnen in het gebouw het kindje oppakken. Op deze manier werd het kind onmiddellijk doorgegeven aan de relatieve veiligheid van het ziekenhuis terwijl de identiteit van de ouder gewaarborgd bleef en zij ongezien en anoniem het kind kon achterlaten.

De trommel is nu gesloten, maar je kan de betekenis wel nog aflezen boven de plaats waar de trommel zich bevond. Hier staat geschreven: Pater et mater dereliquerunt nos Dominus autem assumpsit (‘Vader en moeder hebben ons verlaten, de heer heeft ons echter opgenomen’ Psalm xxvi). En: Questa fu per quattro secoli fine al 1875 la ruota degli innocenti segreto rifugio di miserie e di colpe alle quali perpetua soccorre quella carità che non serra porte. (‘Dit was gedurende vier eeuwen tot 1875 de trommel van de onschuldigen, geheime toevlucht van ellende en tegenslagen waaraan die eeuwige barmhartigheid die geen deuren sluit ter hulp komt’.)

Firenze was niet de enige stad met een weeshuis, maar wel de eerste. Duizenden baby’s werden hier achtergelaten en het gebouw is nog steeds als zodanig in gebruik. Al wonen er nu nog maar een paar kinderen.