Het fort van de tiran Dionysius op Ortygia in Syracuse

Kenmerkend voor de 5e eeuw voor Chr., toch een lange tijd geleden, is de opkomst van tirannen in Sicilië, die zich een aanzienlijke macht wisten te verwerven. De Grieken staan bekend (in de geschiedenislessen) om het vestigen van aristocratie, oligarchie en democratie. Maar tirannen hadden ze wel degelijk ook. Alleenheerschappij die aan de macht komt door een staatsgreep. In Syracuse ontstaan in de 5e eeuw de heerschappijen van Gelon en Hieron. Zij vochten tegen de grote Hamilcar, de voorganger van Hannibal die met de olifanten optrok tegen Rome: zij waren de grote leiders van het Afrikaanse rijk Carthago. De Afrikanen hadden zich naast de Grieken gevestigd op Sicilië. Rome was nog een groot dorp in conflict met de naburige dorpjes.

Dionysios I in Syracuse

In de 4e eeuw voor Christus was Dionysios I (de Grote) tiran in Syracuse. Zijn doel: de Griekse steden op Sicilië vanuit Syracuse verenigen en de Carthagenen verslaan. De stad-staten in het huidige Calabrië (de punt van de laars) verenigden zich in een bondgenootschap om zich gemeenschappelijk tegen deze ‘Siciliaanse’ tiran te beschermen. Dit lukte echter niet. Volgens de overlevering kreeg Dionysius ook versterking, van de Galliërs. Dionysios de Grote wist zijn rijk uit te breiden aan de andere kant van de straat van Messina, ook Reggio wordt ingenomen. Hij beperkt zich echter niet tot Zuid-Italië, hij plundert ook het Etruskische heiligdom Pyrgi, waar hij een enorme rijkdom aan overhoudt. Hiernaast vestigt hij een basis op Corsica.  Hij was een enorm succesvol strateeg en aanvoerder, maar hij zou ook wantrouwend zijn, paranoïde zelfs. Niemand zou hem mogen scheren, uit angst voor het mes van een verrader op zijn keel. Hij gaf zijn zoons opdracht hem te scheren, maar zelfs hen vertrouwde hij niet, dus een mes mochten ze niet gebruiken. Om te laten zien hoe gevaarlijk het leven van een tiran was, liet hij een zwaard hangen boven het hoofd van een onderdaan, Damocles. Damocles mocht aanzitten bij het diner met Dionysios in de weelde van zijn paleis, maar het zwaard hing aan een paardenhaar vast boven zijn hoofd. Dit om Damocles te laten zien dat je niet echt geniet van alle weelde, als je leven aan ‘een zijden draadje’ hangt. In 367 v. Chr. sterft Dionysius. Zijn rijk was enorm uitgebreid, maar de Carthagenen had hij niet verslagen.

De zoon van Dionysios de Grote, Dionysios II, had lang niet het militaire en tactische inzicht van zijn vader. Hij was meer geïnteresseerd in filosofie. Plato verbleef een tijd aan zijn hof en raakte daar bevriend met Dion, de adviseur en schoonzoon van de grote Dionysios.  Dion kon het minder goed vinden met de zoon van de succesvolle tiran, Dionysius II. Dion werd door hem verbannen en Plato werd een tijd vastgehouden aan het hof.  Met de Carthagenen sloot de tirannenzoon een compromisvrede. De Griekse steden herwonnen hun vrijheid en ontdeden zich één voor één van Dionysios II.

Ortygia

Ortygia is een schiereiland van de stad Syracuse met een omvang van ongeveer één vierkante kilometer. Tegenwoordig vind je er veel nauwe straatjes. Dionysius de Grote had de inwoners van het schiereiland laten evacueren en laten vervangen door leden van zijn hofhouding. Uit de brieven van Plato vernemen we dat Dionysius II er ook een enorme rijkdom had verzameld. Cicero op zijn beurt vertelt dat het meest persoonlijke gedeelte van het paleis bestond uit een klein eilandje dat was verbonden met het rest van het paleis en dat bereikbaar was via een ophaalbrug. Dionysius II moest zich, na vele verliezen, uiteindelijk terugtrekken op het schiereiland Ortygia in Syracuse, waar hij het paleis van zijn vader ombouwde tot een fort. Daar hield hij zich op tot 355 v. Chr., toen hij moest vluchten. Op het schiereiland bevindt zich ook de bron van Aretusa, waar Cicero lyrisch over vertelt. Dat is helaas tegenwoordig een beetje een teleurstellend poeltje. Maar de binnenstad van Ortygia is prachtig.

Timoleon, een Griekse generaal uit Korinthe, zorgde ervoor dat er een democratie kwam in Syracuse