Matera Culturele Hoofdstad van Europa 2019

De Italiaanse stad Matera Culturele Hoofdstad! Samen met het Bulgaarse Plovdiv is Matera door de Europese Raad verkozen tot Culturele Hoofdstad van Europa in 2019. Hiermee liet Matera de steden Cagliari, Lecce, Perugia, Ravenna en Siena, die dit jaar ook genomineerd waren, achter zich. Een beetje een verrassing was het wel. Hoewel ik verwachtte dat er gekozen zou worden voor een minder bekende stad, die immers het predicaat toeristisch gezien meer nodig heeft, steden als Siena ontvangen al voldoende promotie én toeristen, dacht ik stiekem toch aan Lecce. Lecce, in het Zuid-Italiaanse Puglia dat een nog vrij onbekende regio is, maar steeds bekender begint te raken bij de reiziger. Maar Matera is misschien nog wel een betere kandidaat; Matera en zijn spectaculaire Sassi!

Matera Culturele Hoofdstad

De Culturele Hoofdstad van Europa werd opgericht in 1985 om het bewustzijn van de historische, artistieke en culturele ontwikkeling van de EU-lidstaten te bevorderen en de verscheidenheid van de Europese culturen tot hun recht te laten komen. Elk jaar wordt de titel overgedragen aan twee steden in twee verschillende lidstaten. Na Florence in 1986 in Genua in 2008 is Matera nu de eerste Zuid-Italiaanse stad die de titel Culturele Hoofdstad in ontvangst mag nemen.

Matera is de hoofdstad van de gelijknamige provincie in de regio Basilicata. De stad ligt aan de rand van een ravijn, in het dal van de rivier Gravina di Matera. Matera is een van de oudste steden ter wereld en sommige grotten nabij de huidige stad werden al in de prehistorie bewoond toen een kleine vestingsplaats werd gesticht aan de oevers van de rivier. In de 7e en 8e eeuw na Christus maakte Matera deel uit van het Lombardische Hertogdom en in deze tijd vormden de grotwoningen al een kleine stad. Verschillende Grieks-Romeinse en Byzantijnse kloostergemeenschappen trokken naar deze streek en groeven hier honderden grotkerken uit in de rotsen en onder de grond. In de 10e eeuw werd de stad door de Saracenen geplunderd en een eeuw later werd het door de Noormannen bezet. Nadat de Napolitaan in de 15e eeuw werd benoemd als Graaf van Matera, werd de stad gevoegd bij Basilicata

De Sassi van Matera

Meest bekend is de regio om de Sassi; de stadswijken Sasso Barisano en de Sasso Caveoso, die bestaat uit huizen die deels uit de bergen uitgehouwen zijn. Hoe romantisch de in tufsteen uitgehakte grotwoningen ook lijken, feit is dat hier tot in de jaren vijftig nog duizenden families leefden, vaak onder embarmelijke omstandigheden. De grote gezinnen woonden er vaak samen met hun vee in één ruimte, zonder stromend water of elektriciteit. Vlak na de oorlog bracht de schrijver Carlo Levi de slechte omstandigheden onder de aandacht waaronder de mensen leefden, waarna het bewonen van de Sassi werd verboden.

Een fragment van Carlo Levi “Terwijl ik langsliep keek ik naar binnen in de grotwoningen waar geen ander licht naar binnen valt dan wat door de deur komt. En sommige van die woningen hadden zelfs geen deur: daar ging je binnen door een valluik in de zoldering en een trapje. Binnen in die zwarte gaten met aarden wanden zag ik bedden, opgemaakt met armzalige vodden. Op de vloer lagen de honden te slapen, te midden van de schapen, de geiten en de varkens. Over het algemeen heeft een familie een enkele grot ter beschikking, en daar slapen ze allemaal bij elkaar: mannen, vrouwen, kinderen en beesten.”

De eeuwenoude maar leegstaande grotwoningen waren jarenlang decor voor talloze films, zoals Il Vangelo secondo Matteo (1964) van Pier Paolo Pasolini en The Passion of the Christ (2004) van Mel Gibson. Tegenwoordig zijn veel van de grotwoningen opgeknapt. Je kan er nog een idee krijgen van hoe mensen hier leefden, maar vaak zijn de Sassi met steun van de overheid ook getransformeerd tot luxe b&b’s, galeries, winkels en restaurants.

Uit een diep dal gekropen

Langzaam aan komt het oude centrum van Matera weer tot leven. Samen met de talloze rotskerken uit de eerste eeuwen na Christus staan de Sassi (letterlijk: stenen) sinds 1993 op de lijst werelderfgoederenlijst van UNESCO. De Sassi vormen het middelpunt van een levendige stad en de half in de rotsen uitgegraven kerken, kapellen, kloosters en crypten, versierd met prachtige byzantijnse fresco’s, worden weer opgeknapt. De musea die vertellen over de archeologische vondsten in de streek, over de Middeleeuwse en Hedendaagse kunst, zijn de moeite van een bezoek zeker waard. En nu Matera tot Culturele  Hoofdstad is verkozen, komen hopelijk meer mensen deze indrukwekkende stad bewonderen, met zijn opvallende geschiedenis en prachtige omgeving.