Michelangelo’s Manchester Madonna

Michelangelo was er de persoon niet naar om rustig stil te zitten. Hij had talloze ideeën om uit te werken en kreeg aan de lopende band opdrachten en projecten van zijn opdrachtgevers. Zoveel zelfs, dat Michelangelo een deel ervan nooit voltooid heeft. Denk aan de zes beroemde onvoltooide slavenbeelden in de Galleria dell’ Accademia, of deze Madonna met Kind die te bewonderen is in de National Gallery in Londen. Het werk staat beter bekend als Michelangelo’s Manchester Madonna en het is voor een deel prachtig uitgewerkt.

We zien Maria, het jonge Christuskind en een eveneens jonge Johannes de Doper. De figuren op de achtergrond bestaan echter enkel uit contouren en zijn nooit uitgewerkt. Maar misschien is dit onvoltooide werk nog wel interessanter dan een tot in detail uitgewerkt paneel; we kunnen op deze manier namelijk precies ontdekken hoe Michelangelo te werk is gegaan.

Manchester Madonna?

De Manchester Madonna? Waar komt die benaming vandaan? Het is niet ongewoon om, wanneer de identiteit van een kunstenaar niet bekend is en men hierdoor geen toeschrijving kan maken, de kunstenaar als ‘meester van’ te benoemen. Een dergelijke aanduiding wordt ook wel een noodnaam genoemd. Zo kennen we de Meester van de Antwerpse Aanbidding, de Meester van de Mariaboodschap en de Meester van Sint Michael. Was de naam van de kunstenaar wel bekend, maar het onderwerp van het kunstwerk niet, of de locatie waar het werk bedoeld was geplaatst te worden, dan moest men ook creatief zijn met namen. Dit onvoltooide paneel heeft nooit zijn beoogde bestemming bereikt, wie weet heeft het wel jaren in een hoekje van Michelangelo’s werkplaats gestaan. Hierom is het vernoemd naar Manchester, waar het werk tijdens de Art Treasures Exhibition in 1857 werd getoond.

De werkwijze van Michelangelo

Michelangelo’s Manchester Madonna toont ons perfect de werkwijze van de meester; De gladde witte laag gesso, gips, die op het houten paneel werd gestreken, is nog te zien bij de figuren aan de linkerzijde van het werk. Het gesso zorgde ervoor dat de oppervlakte van het paneel glad werd zodat een ondertekening kon worden gemaakt, ook nog zichtbaar bij de kleding van de linker figuren, en zorgde ervoor dat de kunstenaar op een vlak oppervlak kon beginnen met het aanbrengen van de verflagen. Om diepe kleuren te bereiken werden felle kleuren als onderschildering gebruikt. Zo werd op plaatsen waar een huidtoon moest worden bereikt een laag groene verf aangebracht, een pigment dat terra verda, groene aarde, werd genoemd. Dit lijkt vreemd, maar bij de Madonna kan je zien dat dit rijke, natuurlijke kleuren oplevert.

Waar sommige personen al helemaal zijn uitgewerkt, missen bij de kleding nog enkele verflagen. De plooien van de stof zijn opgezet in witte en zwartgrijze vlakken en pas wanneer nog hier nog enkele gekleurde lagen over zouden worden aangebracht, zou  een echte stofuitdrukking ontstaan.

De Madonna

De Madonna is afgebeeld met één ontblote borst, alsof ze zojuist borstvoeding aan het kind heeft geven. Dit lijkt raar, maar in de Middeleeuwen werd dit thema vaak weergegeven. Het Christuskind heeft echter alleen oog voor het boek in Maria’s hand dat zij angstvallig voor haar zoon probeert te verbergen, omdat het boek waarschijnlijk vertelt over Christus’ toekomstige opoffering voor de mensheid. De boekrol die het paar engelen vasthoudt is waarschijnlijk de ‘Ecce Agnus Dei’, een attribuut van Johannes de Doper.

Michelangelo, Madonna met Kind, De ‘Manchester Madonna’, ca. 1497, National Gallery Londen