Reizen langs de Etruskische Kust

Langs de kustlijn van Toscane vind je overal sporen van een mysterieus volk: de Etrusken. Opgravingen, musea vol artefacten, necropolissen in de pijnboombossen die de zee omlijsten. Tijd om dit rustige, landelijke deel van Toscane eens te verkennen en op bezoek te gaan bij het Parco archeologico di Baratti e Populonia. Reizen langs de Etruskische Kust! 

Etruskische kust

De Costa degli Etruschi, ofwel de Etruskische kust, strekt zich uit van Livorno tot Piombino. Het heuvelachtige gebied is bezaaid met middeleeuwse dorpen, lommerrijke valleien en bossen. In deze omgeving is de Etruskische cultuur nog overal tastbaar aanwezig. Wie nieuwsgierig is naar de Etrusken raad ik aan de necropolissen te bezoeken. Een van de meest beroemde Etruskische steden is Populonia. Samen met een gids bezoeken we de Etruskische acropolis én de necropolis van San Cerbone.

De Etruskische cultuur

Over wie de Etrusken zijn, kon je al eerder op Italië Uitgelicht lezen. De Etrusken leefden van de 10e eeuw tot de 1e eeuw voor Christus in het hart van Italië, tussen de Arno en de Tiber. Het huidige Toscane, Umbrië en Lazio, zeg maar. Hier hebben de Etrusken talloze grafzuilen, gedenkstenen, inscripties en schilderingen nagelaten. Toch weten we niet verrassend veel over dit volk dat nog voor de Romeinen in Italië woonde.

De Etrusken heersten over de Middellandse Zee tot ze werden opgeslokt door de Romeinse cultuur. Het was een vreedzaam volkje dat handel dreef, zowel over land als over zee. De samenleving was ver ontwikkeld. Ook de rol van vrouwen was veel geëmancipeerder dan in de andere landen van de Oudheid. Zo zaten vrouwen bij plechtige maaltijden bij mannen aan, in andere culturen in die tijd (en veel later ook nog) was dit ondenkbaar. Het geheimzinnigst was nog de taal, die nog steeds grotendeels onbekend is.

Parco archeologico di Baratti e Populonia Acropoli

Wij verkennen nu Populonia, een oude Etruskische nederzetting die direct gebouwd was aan de zee. Het was een strategische plek, vanwege de handelsroutes, maar ook vanwege de aanwezigheid van metalen in de grond. Vooral op het eiland Elba, dat je van Populonia kan zien liggen, werd veel ijzer gedolven. Populonia groeide uit tot het belangrijkste ijzerindustrieel centrum van de Middellandse Zee.

Dit kan je ontdekken bij het archeologische park van Baratti en Populonia. Het strekt zich over 80 hectare uit over de hellingen aan de Golf van Baratti. Het park bestaat uit de akropolis, de bovenstad waar je de sporen van Etruskische en Romeinse huizen en tempels, thermale baden en heiligdommen kan ontdekken. En de necropolis van San Cerbone, met heuvels, sarcofagen en graven. Op de grond glinsteren de ijzerslakken. Zij hinten naar de ijzerproductie van de Etrusken.

Acropolis van Populonia

De Etrusken bouwden hun steden op hoge plaatsen in het landschap, zodat de tempels en paleizen van verre zichtbaar waren. Zo ook bij Populonia, waar je ver over de omgeving uit kan kijken. Gids Flavio leidt ons rond over de acropolis. “De opgravingen zijn een aantal jaar geleden opengesteld voor het publiek. Het is een bijzondere plek want het is een van de weinige Etruskische steden aan de kustlijn. Etrusken hadden de gewoonte hun steden meer in het binnenland te bouwen. Populonia heeft een boven- en benedenstad, en de acropolis kijkt hoog uit over zee.” Maar is het wel Etruskisch? vraag ik me af.

“Wat we nu zien is Romeins”, vertelt Flavio inderdaad. “De Romeinen namen de stad over in de loop van de 2e of 3e eeuw voor Christus, dus wat je nu ziet zijn grotendeels Romeinse opgravingen. Maar de restanten van de Etruskische stad zijn er nog steeds. De Romeinse tempels zijn namelijk boven op Etruskische gebouwen neergezet.”

Overschot aan vondsten

Flavio raapt een stukje terracotta op. “Een stukje van een schaal, of een bord” verduidelijkt de gids terwijl hij het weer op de grond gooit. “Dagelijks vinden we ontelbaar veel van deze fragmenten. Hij wijst op een stukje van de hals van een amfoor, dat uit de grond steekt. “Er zijn nog zoveel gebouwen en objecten om op te graven.” Vervolgens kijken we met zijn vieren naar de grond om stukjes te vinden. Een groep luidruchtige Italiaanse schoolkinderen rent rond. Wij zijn ook weer even kinderen, op zoek naar Romeinse en Etruskische vondsten.

Mozaïek vloer

We staan inmiddels op een korte geplaveide weg, misschien net 50 meter lang. De weg begint in het niets en eindigt bij de restanten van een gebouw met een prachtige mozaïek vloer. Het is een optische illusie, bijna Escher-achtig. Van de ene kant zie je witte torens, van de andere kant zwarte. Het midden van het mozaïek is een doolhof.

Iets verder komen we uit bij een ander stukje Romeinse geschiedenis. “Zie je hoe de blokken met cement zijn vastgezet? Cement is een romeinse uitvinding. De Etrusken kenden het nog niet, dus hun muren zijn zonder cement opgebouwd. Toch konden ze al bogen produceren, en grafheuvels met ronde koepeldaken, zoals we later zullen zien.”

We lopen over een pas aangelegd pad naar de oude Etruskische muur. En inderdaad, deze is helemaal zonder cement opgebouwd.

Het is het einde van de rondleiding over de acropolis. Kom je hier over een jaar weer, dan is er waarschijnlijk nog veel meer te zien. Want zoals Flavio zegt: “Je struikelt hier over de opgravingen en nieuwe vondsten.”

De Etruskische dodensteden

De Etrusken geloofden dat een persoon die stierf in het hiernamaals door zou leven. Daarom bouwden ze naast iedere stad een dodenstad. Deze dodensteden bestonden uit grote ronde grafheuvels met ondergrondse graftombes of grafkamers (tumuli) die waren uitgehakt uit het gesteente. De graven waren versierd met bonte schilderingen op de muren, en gevuld met meubels en allerlei gebruiksvoorwerpen die hen tijdens het leven dierbaar waren. De geschenken voor de doden die hier zijn gevonden, vertellen ons veel over de cultuur. Zo wordt er vaak vaatwerk aangetroffen dat gebruikt is bij een feestmaaltijd ter ere van de overledene. Na afloop van de maaltijd werd het gebruikte vaatwerk in het graf geplaatst.

Necropolis van San Cerbone

De Necropolis van San Cerbone is een van deze dodensteden en bevindt zich in het lagere deel van het park, vlakbij het bezoekerscentrum. De ronde koepels van de grafheuvels steken een paar meter boven het gras uit. Ver onder ons zien we kitesurfers door het blauwe water van de Golf van Baratti schieten. Aan de andere kant, op de heuvel, staat het kasteel van Populonia.

Ook hier leidt Flavio ons rond. “In de Etruskische tijd was het hier overigens niet zo idyllisch” vertelt hij. “De Etrusken hadden een grote ijzerindustrie. Hiervoor werden alle bomen in de omgeving gekapt. In de lucht hing de rook van de productie. Het was er vies, leeg en druk.” Op de grond zie je nog overal kleine ijzerhoudende stukjes glanzen in het zonlicht. Flavio raapt een ijzerslak op om ons te laten zien. Het is een restproduct van de ijzerproductie.

Immense tombes

We staan inmiddels voor een van de immense tombes. “Deze tombes waren van vooraanstaande en rijke families. Op de plek waar we nu staan liggen 25 tombes, op het hele archeologische gebied van deze begraafplaats wel 70 of 75.” deelt Flavio met ons. Ook hier wordt nog volop opgegraven. In de verte fladdert een rood lint. Het markeert een stuk dat nog afgegraven moet worden. Wie weet wat er nog allemaal gevonden wordt!

Lege graven

Dat de tombes zo goed bewaard zijn gebleven, is overigens ook te danken aan de ijzerproductie. In de 5e eeuw bedekten ze de begraafplaats met een flinke laag ijzerslakken. Wie ‘ze’ zijn, is nog niet helemaal duidelijk. Misschien de Etrusken zelf, misschien de Romeinen. Maar zeker is dat deze slakken de tombes beschermd hebben. Sommige tombes zijn door het gewicht ingestort, maar de meeste zijn er juist door geconserveerd. Hierdoor hebben de Italiaanse tombaroli (grafrovers) niet alle grafkamers gevonden en geplunderd.

De graven zijn tegenwoordig wel zo goed als leeg. Dit is te danken aan het feit dat veel objecten in archeologische musea terecht zijn gekomen, zoals in Volterra en Perugia.

We zijn inmiddels een grafheuvel ingekropen. De grafheuvel bestaat uit een ronde koepel, die via een gang van een paar meter te bereiken is. Onder de koepel liggen 4 plaatsen waar grafbedden hebben gestaan. “Kan je je voorstellen dat de Etrusken deze grafheuvels bouwden in de tijd dat Rome nog uit houten hutjes bestond?” vertelt Flavio. De Etrusken hadden inderdaad een fascinerende samenleving. Wanneer verken jij de Etruskische Kust?