Bederf van binnenuit, crisis in Rome
Dit boek komt uit de eerste eeuw voor Christus, maar in alle tijden zijn er mensen die beweren dat de maatschappij in verval is. De instituties zijn decadent, de mensen zijn lui en bezitten geen ouderwetse deugden meer en de politici zijn corrupt. Dit beweerde ook Sallustius in twee historische geschriften. Deze werden onlangs opnieuw uitgebracht door Athenaeum Polak & Van Gennep. De vertaling is van Vincent Hunink en de inleiding van Fik Meijer. Eerder recenseerde ik al de boekjes van Seneca die door Hunink werden vertaald.
Bederf van binnenuit
Interessant materiaal om te lezen dus, en zeer moralistisch is de toon die Sallustius zet. Zijn geschiedwerk stemt tot nadenken over de aard van mensen en de natuur van politiek. Sallustius was zelf een ex-politicus die ook geen schone handen had. Dat maakt zijn moralistische toon wellicht hypocriet, omdat hij stemt tot nadenken is het hem toch vergeven. Of de maatschappij echt in verval is geweest, die vraag lijkt te worden bevestigd door de loop van de geschiedenis. Een paar decennia na Sallustius’ geschrift werd de Republiek vervangen door een keizerrijk, een democratie door een alleenheerschappij.
Het eerste geschrift gaat over de samenzwering van Catilina in de eerste eeuw voor Chr. Dit speelde in Sallustius zijn eigen tijd, hij moet dicht op de feiten hebben gezeten door zijn politieke contacten, ook al resideerde hijzelf in de bekende Tuinen van Sallustius, net buiten Rome. Zijn verhaal geeft een andere kijk op de zaak dan die van Cicero, wat verder de belangrijkste bron is over de samenzwering. Cicero was zelf ook betrokken bij de zaak als slachtoffer van de samenzwering, dus helemaal neutraal was hij ook niet, temeer daar hij ook zelf optrad als politicus en consul.
Groeten uit Rome! Stadsgezichten van Piranesi. Colosseum, Rome. Teylers Museum Haarlem
Sallustius schijnt Thucydides voor ogen te hebben gehad toen hij zijn geschiedwerk schreef, een Griekse historicus die accuraat, nauwgezet, analytisch beschreef hoe de geschiedenis zijn loop had. Rome kende tot die tijd nog geen grote historici die de politiek voorzagen van een gedegen oordeel. Het is dus niet verwonderlijk dat de stijl van Sallustius Hunink inspireerde tot een vertaling.
Een citaat waaruit de moralistische toon van Sallustius moge blijken. Na de redevoeringen van Caesar en Cato te hebben weergegeven, gaat Sallustius in op de karakterverschillen tussen die twee. Hij schrijft:
“In afkomst leeftijd en welsprekendheid waren zij goed als gelijk. Hun persoonlijke grootheid was dezelfde en zo ook hun roem, zij het op verschillende terreinen. Caesar gold als groot man vanwege zijn gunsten en schenkingen, Cato vanwege zijn onkreukbare levenswandel. De een was tot aanzien gekomen door mildheid en mededogen, de ander had status verkregen door zijn gestrengheid. Caesar had roem verworven door schenken, helpen en vergeven, Cato door niets uit te delen. De een was toevlucht voor ongelukkigen, de ander verdelger van boosdoeners. Men prees de soepelheid van de een, de standvastigheid van de ander.
Kortom, Caesars gedragslijn was van meet af aan: noest arbeiden, waakzaam blijven, gespitst zijn op de belangen van zijn vrienden onder verwaarlozing van zijn eigen zaken, niets weigeren wat het inwilligen waard was. Voor zichzelf wenste hij een groot commando, een leger, een nieuwe oorlog waarin hij kon uitblinken.
Cato daarentegen legde zich toe op matigheid, fatsoen en bovenal gestrengheid. Hij wedijverde niet in rijkdom met rijken of in intriges met intriganten, maar met flinke mannen in moed, met gematigden in bescheidenheid en met degelijke mensen in rechtschapenheid. Hij wilde liever goed zijn dan lijken. Zo bereikte hij des te meer roem naarmate hij die minder nastreefde”. (pagina 69-70)
Ik wil dat lezen, die karakterschets van grote politici. Want natuurlijk is het niet één pot nat. Maar vel maar eens een genuanceerd oordeel zonder een karaktermoord op papier te zetten. Sallustius is trefzeker, maar toch genuanceerd. Goed, Catilina zelf komt er bekaaid vanaf, maar dat geldt voor de meeste verliezers in de geschiedenis.
De tweede vertaling die is opgenomen in het boek, met hetzelfde thema (verval van een rijk, bederf van instituties en politici) is de oorlog tegen Jugurtha, een historie die voor Sallustius wat verder terug ging, maar die voor hem kenmerkend was voor de inzet van het verval van Rome.
Ik ben zelf heel blij met de keuze van de vertalingen van Hunink. Hij heeft wel een zwak voor moralistische geschriften. Vertaalde ook veel religieus werk. Verval, corruptie en decadentie, dat zijn interessante thema’s om over te filosoferen. Zoals de Italiaanse film “La grande bellezza” ook aanzet tot denken over verval en decadentie in onze tijd. Actualiteit dus van de antieke geschriften in deze nieuw uitgegeven vertaling met prachtige voorkant.
Sallustius Bederf van binnenuit, Crisis in Rome Vertaald door Vincent Hunink Ingeleid door Fik Meijer Athenaeum Polak & Van Gennep Amsterdam 2015 (gereviseerde editie). Bestel dit boek hier>
