‘Innerlijke rust’, dat was de titel die me het meeste aansprak. Het boekje waar ik mee begon terwijl ik in de speeltuin in het zonnetje zat en mijn zoontje voor de eerste van velen keren de glijbaan af roetsjte. Er is een mooie serie uitgebracht van het werk van de Romeinse schrijver Seneca door Athenaeum – Polak & van Gennep. De afgelopen jaren kwam elk jaar een nieuw deeltje uit van de vertalingen van Vincent Hunnink. Hunnink is verbonden aan de Radboud Universiteit en heeft verschillende vertalingen van Latijnse schrijvers op zijn naam staan. ‘Innerlijke Rust’, ‘Onkwetsbaarheid’, ‘De lengte van het leven’ en ‘Het ware geluk’ las ik de afgelopen dagen, allemaal van Seneca.
Ooit kocht ik in Italië van Seneca ‘L’arte di vivere’ (De levenskunst) en ‘La serenità’ (De sereniteit), eenzelfde soort thematisch opgezette boekjes. Seneca schreef veel brieven en uit die briefwisselingen worden dan deze thema boekjes gedestilleerd. Seneca hoort bij de stroming der stoïcijnen. De stoïcijnen hadden hoge eisen aan zichzelf. Ze hingen erg aan een ideaalbeeld en probeerden daaraan in het dagelijkse leven te voldoen. Belangrijk was de controle over zichzelf, soberheid en compromisloosheid ten opzichte van verkeerde ideeën. Stoïcijnen wilden eigenlijk vrij zijn van emoties en dachten dat te kunnen bereiken door alles te verklaren en begrijpen. Emoties waren volgens hen het gevolg van verkeerde interpretaties. Stoïcijnen wilden onverstoorbaar zijn en boven de gebeurtenissen staan. Seneca’s brieven naar zijn vriend Lucilius of Serenus gaan over zijn ideeën over hoe een stoïcijn moet leven en denken. Stoïcijnse ideeën over zuiverheid, zelfcontrole, zelfonthouding en soberheid klinken door in zijn brieven.
Iets wat mij aan het denken zetten, uit ‘Innerlijke Rust’:
We moeten bezuinigen op al dat rondrennen wat we een groot deel van de mensen zien doen. Ze dwalen langs huizen, theaters, forums, bemoeien zich met andermans zaken, steeds lijken ze druk bezig. Stel, je spreekt zo iemand aan als hij ergens naar buiten komt. ‘Waar ga je naar toe?’ vraag je dan. ‘Wat ben je van plan?’ ‘Geen idee!’ zal hij zeggen. ‘Ik kijk wel wie ik tegenkom, ik doe wel wat’.
Rondhangen zonder duidelijk plan, op zoek naar een bezigheid. Niet iets doen wat je hebt bedacht maar wat op je weg komt. Tja, dat soort mensen slentert maar wat rond, het levert niets op. Net als mieren op een boom: die krioelen tot bovenin en vandaar weer naar beneden, helemaal voor niets. Veel mensen leiden een leven als die beestjes. Men kan hier wel met recht spreken van druk nietsdoen.
Natuurlijk zijn er sociale verplichtingen, zo stelt Seneca, maar je moet ook je momenten kiezen. Doe je dingen met zorgvuldigheid en aandacht en ren niet als een kip zonder kop van het een naar het ander.
Seneca leefde in het Griekse keizerrijk en was de leraar van keizer Nero in de eerste eeuw na Chr. Het is verdrietig te bedenken dat Seneca het slachtoffer werd van de paranoia van keizer Nero. Hij werd gedwongen zelfmoord te plegen, doordat hij verdacht werd van een samenzwering tegen de keizer. Overigens paste een zelfmoord wel bij de ideeën van de filosoof. Het was erg belangrijk voor hem de morele integriteit te bewaren, ook al moest de prijs daarvoor het leven zelf zijn. In een warm bad sneed hij zijn polsen door. Daar is een schilderij van gemaakt door Rubens.
Seneca is makkelijk te lezen als je maar weinig tijd hebt. De boekjes zijn klein en bestaan uit korte fragmenten, bijna aforismen. Ideaal voor als je vaak wordt afgeleid tijdens het lezen, en toch af en toe wilt mijmeren over de zin van het bestaan. Wat mij erg aanspreekt in de filosofie van de oudheid is dat gematigdheid een grote deugd is. Het zoeken van het juiste midden. In mijn eigen leven merk ik dat ik soms dit wil, soms dat en het feit dat niet alles mogelijk is, of zelfs maar hoeft, vind ik een verfrissende gedachte waar ik veel rust bij vind. Wat mij wel wel nooit zal lukken is tegenslag stijlvol te verdragen, zoals Seneca voorstelt. Dat is ook een ideaal van de stoicijnen, maar bij tegenslag ga ik toch altijd vloeken of huilen. Niente da fare. Niks aan te doen. Hoeveel ik ook lees over rationaliteit en een evenwichtig leven.
Ben jij een stoïcijns persoon?
Seneca, Innerlijke rust. Vertaald door Vincent Hunink. Athenaeum. Bestel het boek hier.
