Catacomben en mausoleum aan de Via Nomentana in Rome

Bij het katholicisme denk je aan ritueel, dogma en mannen. In de oudheid, voor het christendom in het jaar 381 tot staatsgodsdienst werd verheven, was het christendom echter een sekte met geheime bijeenkomsten rondom de graven van martelaren en de eerste pausen. Vrouwen speelden een grote rol in de ontwikkeling van het vroege christendom.

De christelijke graven uit de oudheid bevinden zich allemaal buiten het antieke pomerium, de heilige stadsgrens van het oude Rome. Binnen deze grens mochten geen soldaten en wapens zijn, en er mochten geen mensen begraven worden. Vandaar dat de graven kwamen te liggen aan de grote wegen die de stad uit liepen, aan de Via Appia bijvoorbeeld.

Bij de catacomben aan de Via Appia kun je de tombes vinden van een hele serie pausen en martelaren uit de 3e eeuw na Chr. Slachtoffers van vervolgingen lagen hier, maar ook gewone gelovigen die in de catacomben bij elkaar kwamen om diensten te houden, werden na hun dood hier begraven. In de catacomben waren cubiculi (zie de afbeelding), grafnissen, uitgehouwen uit tufsteen in een ondergronds gangenstelsel.

Catacomben aan de Via Nomentana in Rome

Agnes was een christelijk meisje dat in 305 stierf door de vervolging van keizer Dioclezianus. Ze had een kuisheidsgelofte afgelegd en trouw beloofd aan de christelijke god. De zoon van een belangrijke Romein was echter verliefd op haar. ‘Als ik haar niet kan hebben, kan niemand haar hebben’, moet de Romein hebben gedacht, want Agnes wordt dan gedwongen een Vestaalse maagd te worden, een heidense cultus uit oude tijden. Ze weigert en wordt veroordeeld tot de brandstapel. Christelijke boeken vertellen over een wonder: ineens begonnen haar haren te groeien zodat haar naaktheid werd bedekt, de vlammen weken uiteen zodat ze haar niet raakten. Uiteindelijk wordt Agnes met een zwaard gedood.

Rondom haar graf, aan de Via Nomentana, ontstond ook een necropolis, gelijk aan die aan de Via Appia. Christelijke gelovigen wilden in de nabijheid van hun heldin hun laatste rustplaats vinden. Pas in de 7e eeuw na Chr., toen het christendom gevestigd en geaccepteerd was, is boven op deze necropolis een kerk gebouwd. Toen het christendom nog een cultus was en hiermee ook verboden, waren de catacomben en het graf van de Heilige Agnes geheime plekken.

In deze catacomben vindt je christelijke graffiti. Hoewel het voor christenen verboden was hun geloof te belijden, wilden ze toch hun geloof kenbaar maken. Dit deden ze door middel van symbolen. Zo zie je soms een afbeelding van een vis. De Griekse naam voor Jezus was ‘chrestos’. In zijn naam zitten vier letters die ook in de Griekse naam voor vis, ‘ichthus’, zitten. De vis kwam zo symbool te staan voor Jezus. Zonder dat de autoriteiten het wisten, konden gelovigen zo hun geloof belijden. Ook zie je op de afbeelding een swastika, de chi ro (een combinatie van de Griekse letters X en P, eerste letters van ‘Χριστός’, Khristòs) en de afbeeldingen van Jezus als herder met een schaapje op zijn rug. Soortgelijke graffiti is te bewonderen in de kerk boven de catacomben van de Heilige Agnes aan de Via Nomentana, waar scherven en graffiti in een lange galerij zijn tentoongesteld.

Costanza was de dochter van Constantijn de Grote, de keizer die het christendom voor het eerst tolereerde in plaats van het te bestrijden. Costanza heeft, net als haar vader, veel gedaan voor de acceptatie van het christendom. Haar mausoleum, een graftombe en het gebouw daaromheen, kreeg een plek naast de catacomben en het graf van de Heilige Agnes. De keus voor deze locatie was een politieke beslissing. Het werd door haar vader gebouwd in de 4e eeuw na Chr.

Het mausoleum bestaat aan de buitenkant uit eenvoudige baksteen, maar is aan de binnenkant rijk belegd met mozaïeken. Daarop zijn zowel christelijke elementen afgebeeld, als scènes van het leven van een rijk Romeins adelmeisje uit die tijd, zoals de jacht.

De catacomben onder de kerk en het mausoleum van Costanza aan de Via Nomentana 349 kun je tussen 9:00 en 12:00 en tussen 16:00 en 18:00 bezoeken onder leiding van een gids. Een kaartje kost 8 euro.