De Merlettaie van Offida en de ambachten van Le Marche

Offida, het charmante stadje in de heuvels van Le Marche, ademt geschiedenis. Al bewoond sinds de bronstijd en geliefd door de Romeinen, lijkt de tijd er sinds de Middeleeuwen te hebben stilgestaan. Terwijl de zon steeds lager aan de hemel komt te staan, rijden we vanaf de kust de heuvels in. Om ons heen wijnranken, olijfbomen en uitzicht op het heuvelachtige landschap. Offida is gelegen op een heuvelrug tussen de valleien van “Tesino” en “Tronto” en het uitzicht op weg naar het stadje is spectaculair. We passeren de vijftiende-eeuwse stadsmuur, de Mure Castellane, en stoppen bij het monument Merlettaie, kantklossters. Het werk verbeeldt drie generaties vrouwen die hét lokale ambacht levend houden: het kantklossen. Een meisje, haar moeder en grootmoeder, gezamelijk zitten ze bijeen, hun hoofden gebogen over hun werkstuk.

De middeleeuwse allure van Offida

Want dit eeuwenoude ambacht is nog springlevend in Offida. Terwijl onze gids ons rondleidt door het centrum van de kleine stad, zien we in de schaduw van de portieken van de huizen overal vrouwen zitten die met behulp van kleine houten klossen en fijne draden het meest prachtige kant produceren; het Merletto a Tombolo. In groepjes zitten de vrouwen bijeen, kletsend en lachend, terwijl hun handen vliegensvlug de meest complexe werken creëren.

We lopen voorbij het Piazza del Popolo, het ongebruikelijke driehoekige plein midden in de stad. Het Palazzo Comunale, het stadhuis, ligt aan de belangrijkste zijde van het plein. Achter de elegante loggia met zijn dertien travertijn bogen en een vijftiende-eeuwse portiek gaat een klein wonder schuil; het Theater van de Serpente Aureo, gebouwd in de achttiende eeuw. Het is een van de vele geheimen die de stad herbergt; kleine kerkjes, adellijke residenties, prachtige fonteinen en uiteraard de Chiesa di Santa Maria della Rocco, op het hoogste punt van de stad. Deze imposante Romaans-gotische kerk werd gebouwd in 1330 op de fundamenten van een bestaande kleinere kerk, waarvan de prachtige veertiende-eeuwse fresco’s nog steeds te bewonderen zijn.

Het Museo del Merletto a Tombolo

Maar om Offida echt te leren kennen kom je toch weer uit bij de vrouwen, van alle leeftijden, die je overal in de stad ziet. Al sinds de veertiende eeuw produceren de vrouwen kant, zo wordt verteld. Maar het was eigenlijk in de zeventiende eeuw, toen het kant razend populair werd, dat de vrouwen van de stad deze nieuwe industrie echt op zich namen. Voor de arme vrouwen betekende het handwerk een extra inkomen, maar ook de mogelijkheid om hun creativiteit los te laten op de tijdrovende en complexe techniek.

In de Chiesa di Sant’ Agostino is op een afbeelding van de Annunciatie, geschilderd aan het begin van de zeventiende eeuw, de engel zelfs geportretteerd met een licht kleed, verfraaid met fijn kantwerk. Naar het fijne kant van Offida was destijds in heel Europa veel vraag en zelfs de soldaten van Offida droegen, wanneer zij op weg gingen naar de strijd,een harnas dat was afgezet met Merletto al tombolo!

De hele geschiedenis van het ambacht wordt verteld in het Museo del Merletto a Tombolo, dat is gehuisd in het Palazzo De Castellotti, in het centrum van de heuvelstad. In het museum is het meest prachtige oude, maar ook moderne kantwerk te zien. Zo ook de jurk die Naomi Campbell enkele jaren geleden tijdens een modeshow droeg, en die was gemaakt door de vrouwen van Offida naar ontwerp van Antonio Berardi. De jurk is behangen met de kleine houten klossen die de vrouwen gebruiken bij het kantklossen; al lopende produceerde Naomi dan ook het kenmerkende geluid dat je vandaag de dag nog in alle straten hoort; de houten klosjes die tegen elkaar tikken wanneer de vrouwen in razend tempo het kant klossen.

Lu capzzal en li cannitt: de Merlettaie van Offida

Voor zich hebben de vrouwen een tombolo of “klein kussen”, dat in het lokale dialect “lu capzzal” wordt genoemd, gemonteerd op een driepotig krukje, de zogenaamde “prepenna”. Op de tombolo worden met behulp van een ontwerptekening talloze metalen pinnetjes geplaatst, waar omheen met behulp van de houten klosjes (li “cannjtt”) met linnen, katoenen of zijden draden het kant wordt geklost, in de meest wonderbaarlijke patronen. Iedere familie maakte zijn eigen patronen en de verschillende patronen en tomboli worden dan ook angstvallig binnen de familie gehouden, om te voorkomen dat de buurvrouw of vriendin achter de familie-specifieke technieken zou komen.

De meesterwerken van Rosina

Wanneer wij door het stadje lopen en de etalages van winkels bekijken, waar het fijnste kant ligt uitgestald, wenkt een vrouw ons vanuit een geopende deur. Rosina, zo stelt ze zichzelf voor, en ze nodigt ons uit een kijkje te nemen in haar winkeltje “il Gioiello” dat, hoewel klein, is volgestouwd met kanten kunststukjes; van kleine oorbellen, van metaaldraad en katoen, tot fijne zijden maskers. De muren zijn bekleed met foto’s van haar meesterwerken. Rosina is namelijk een van de meest bekende merlettaia van Offida.

Het verhaal van Rosina illustreert prachtig het monument dat wij eerder in het stadje zagen, Merlettaie. Ook Rosina leerde het ambacht van haar moeder, die het op haar beurt weer van Rosina’s grootmoeder leerde: generatie op generatie geven de vrouwen het lokale ambacht door.  Rosina leerde het kantklossen toen zij tien jaar oud was, zo vertelt ze ons terwijl ze ons demonstreert hoe het fijne kant vervaardigd wordt. Voor haar familie was het een manier van leven; de vrouwen leerden elkaar de techniek en hielpen zo hun familie aan een inkomen.

Wellicht is Rosina een van de laatste vrouwen die de techniek meester is; het kost jaren om de techniek te beheersen en de stijl, die per stad en zelfs per familie verschilt, eigen te maken. Vol trots toont Rosina ons een prachtige zwarte sjawl, haar meesterwerk, met in een hoek haar initialen trots in goud geborduurd. Of de jongere generatie ook interesse heeft in het eigen maken van het prachtige maar tijdrovende ambacht, is maar de vraag. Maar in de musea van Offida en in de prachtige werken van de Merlettaie die overal in het stadje te zien zijn, blijft het Merletto leven!