De mythologische stichting van de stad Rome
Rome kent vele verhalen over het allervroegste begin van haar geschiedenis. Feit en fictie vermengen zich hier op dichterlijke wijze en literatuur en mythe staan boven geschiedenis en archeologie. Vergilius en Livius zijn de belangrijkste bronnen voor Rome’s vroegste geschiedenis. Maar hoe betrouwbaar zijn zij als historische bron?
Vergilius: Aeneas en zijn nakomelingen
Het verhaal van Aeneas van de Latijnse schrijver Vergilius is het verhaal van een vluchteling. Een vluchteling uit het Troje van Homerus die vlucht en een nieuw thuisland sticht in Italië. Als Aeneas in Latium (Italië) aankomt krijgt hij van de Italische koning Latinus diens dochter Lavinia aangeboden. Deze was oorspronkelijk echter beloofd aan Turnus, die hierop oproept tot een oorlog tegen de Trojanen. Wat Lavinia van de strijd tussen Aeneas en Turnus moet hebben gedacht weten we niet. Vrouwen werden geacht zich te schikken in hun lot van ideale huisvrouw en echtgenoot. Aeneas versloeg Turnus en Lavinia werd de zijne. Dit zou allemaal hebben plaatsgevonden in de 12e eeuw voor Chr. Het is een mythe, door vele mensen verteld en van generatie op generatie doorgegeven. Het verhaal genoot grote bekendheid en verleende het Rijk en het volk een koninklijk aura en een goddelijke lotsbestemming.
Het is dan ook niet vreemd dat het einde van het verhaal van Vergilius wordt opgepakt door de Latijnse historicus Livius als het begin van zijn ‘historische’ verhaal over de geschiedenis van de stad Rome in zijn boek Sinds de stichting van de stad, waarin hij verslag doet van de eerste 8 eeuwen van de Romeinse geschiedenis tot keizer Augustus. Hij gaat verder waar Vergilius ophield. Aeneas zou na Turnus te hebben verslagen in Latium (de regio rondom Rome) Lavinia hebben gesticht. Zijn zoon Ascanius zou Alba Longa hebben gesticht. Men denkt dit oude plaatsje te hebben gevonden bij het tegenwoordige Castel Gandolfo, het zomerverblijf van de paus even ten zuiden van Rome. Ondanks de fantastische inslag van zijn geschiedenisverhaal, wordt Livius als historicus toch soms serieus genomen, vooral natuurlijk door Italiaanse historici. Aniek schreef ook over de mythologie van Aeneas en het beeld dat Bernini ervan maakte, dat je hieronder afgebeeld ziet.
Gianlorenzo Bernini, Aeneas, Anchises, and Ascanius, 1618-19, marmer. Galleria Borghese, Rome
Livius: Romolus en Remus en Rome’s zeven koningen
Alba Longa is ook het dorpje waar de oorsprong ligt van een ander mythologisch verhaal. Hier werd de Vestaalse maagd Rea Silvia door de oorlogsgod Mars verkracht en beviel ze van een tweeling, Romolus en Remus. Een slechterik vermoordde hun moeder en de kinderen bleven onbeheerd achter. Gelukkig zoogde een wolvin de kinderen, waardoor ze toch goed opgroeiden. De broers kregen echter ruzie: Romulus zou Remus vermoorden en zo de 1e koning van Rome worden in 753 v. Chr. Livius vertelt in zijn meesterwerk Ab Urbe Condita (Sinds de stichting van de stad) (1.9) over de zeven koningen van Rome die tussen 752 en 509 v. Chr de stad regeerden. De laatste drie zouden Etrusken zijn geweest.
Romolus en Remus en de zogende wolvin. Afbeelding van Marc Climent op Flickr.
De functie van mythologische verhalen over de stad
Vergilius leefde ten tijde van de eerste keizer Augustus. Deze gaf hem de opdracht een verhaal te schrijven dat Rome en het nieuwe keizerrijk waardig zou zijn en eer zou verlenen. Vergilius besloot toen een bestaand mythologisch figuur uit de Ilias van Homerus (Aeneas) uit te werken in het boek Aeneïs. Kort na het bekend worden van Vergilius werk ontstond, door het werk van de historicus Livius, de mythe dat Keizer Augustus en Julius Caesar ( van de familie/gens Julia) af zouden stammen van Romolus, dús van Aeneas en dús ook van diens moeder Venus. Daarmee zouden ook zij, indirect, van goddelijke afkomst zijn. Vergilius en Livius kwamen met hun verhalen tegemoet aan het verlangen van keizer Augustus naar een groots verhaal over het Romeinse rijk dat tegelijkertijd de macht van keizer Augustus ging legitimeren. Het was immers Vergilius die de bloedlijn van de stichters van de stad had uitgetekend. Augustus hoefde als het ware alleen maar zijn naam er onder te zetten. Je zou dus ook kunnen zeggen dat Vergilius en Livius panegyrici zijn, schrijvers die hun werk schrijven ter eer en meerdere glorie van één bepaald persoon. Dit genre zou, met de groei van de macht van de keizer, erg populair worden.
Feit en fictie
In het begin van de geschiedenis van Rome, toen Rome nog niet meer was dan een veemarkt bij het Forum Boarium, stonden de Romeinen sterk onder invloed van de Etruskische cultuur. Dit is bevestigd door archeologische vondsten en wetenschappelijk onderzoek. In een artikel over de Etrusken schreef ik dat er ook theorieën zijn die beweren dat de Etrusken oorspronkelijk uit Klein – Azie komen, het gebied waar ook Troje ligt en waar Aeneas vandaan zou zijn gekomen. De link tussen Romeinse geschiedenis en de Etrusken wekt bij veel mensen interesse naar de Etruskische cultuur.
Veel mensen lezen mythologie liever als literaire allegorieen, verhalen die ons iets zeggen over de mens in het algemeen. Ze zouden geen specifieke historische informatie geven. Wat denkt u?
