De oprolbare hemel; Cappella degli Scrovegni

De Italiaanse kunstenaar Giotto di Bondone, die gewoonlijk Giotto wordt genoemd, kennen we al van zijn frescocyclus over het leven van de heilige Franciscus die Giotto vervaardigde in de Basilica di San Francesco in Assisi. We mogen echter ook de fresco’s die Giotto in het eerst decennium van de veertiende eeuw in Padua schilderde in de Cappella degli Scrovegni,ook bekend als de Arenakapel, niet vergeten.

De oprolbare hemel; Cappella degli Scrovegni

De opdracht om deze kapel van fresco’s te voorzien verkreeg Giotto van Enrico Scrovegni, zoon van de rijke Reginaldo Scrovegni die door Dante Alighieri in zijn Divina Commedia een plaats was toebedeeld in de Hel, tussen de woekeraars. Voor Enrico waren er dan ook belangrijke redenen om deze kostbare kapel in Padua te laten bouwen en decoreren; de verlossing van zijn vader en het afkopen van zijn eigen zonden, in de hoop zijn eigen ziel te kunnen redden. Op het fresco van het Laatste Oordeel zien wij dan ook hoe de edelman Enrico Scrovegni de drie Maria’s een model van de kerk aanbiedt die hij heeft geschonken. Hij wordt geassisteerd door een priester, die naast hem knielt en de kerk op zijn schouders draagt. Een mooi detail is de wijze hoe het gewaad van de priester -zeer natuurgetrouw weergegeven- over de boog van het portaal gedrapeerd is.

Dit Laatste Oordeel is ook het grootste werk van Giotto in de kapel. Het werk wordt gedomineerd door de Tronende Christus, geheel in het midden, met aan zijn zijden de twaalf apostelen. De onderste helft van het fresco toont aan de linkerzijde de uitverkorenen die door engelen naar de Hemel worden geleid, en aan de rechterzijde de verdoemden die in de Hel belanden. Het kruis in het midden wordt vastgehouden door de aartsengelen Michaël en Raphaël.

In de middeleeuwen was De openbaring van Johannes een van de belangrijkste boeken van de Bijbel, hierin werd namelijk de profetie gedaan van het einde der tijden, de tweede komst van Christus en het Laatste Oordeel. Voor een kunstenaar was het een hele uitdaging alle scènes van het Laatste Oordeel zo goed mogelijk over te brengen op één fresco. Bijzonder lastig was dat in het visioen van Johannes de Evangelist de hoeders van de hemel het firmament (de sterrenhemel) oprollen. 12 Ik zag, toen het zesde zegel verbroken werd, hoe er een zware aardbeving kwam. De zon werd zwart als een rouwkleed en de maan werd bloedrood. 13 De sterren vielen op de aarde, zoals late vijgen die door een stormwind van de boom worden gerukt. 14 De hemel scheurde los en rolde zich als een boekrol op. Geen berg of eiland bleef op zijn plaats. (Openbaring 6:12-14). Maar hoe verbeeld je iets ontastbaars als een oprolbare hemel? In de Middeleeuwen zag men het heelal en de hemel echter als eindig, er waren verschillende hemelsferen met de aarde als het centrale middelpunt. En wat eindig is, kan je oprollen! Op het fresco zien wij dan ook twee engelen die geheel aan de bovenkant van het fresco daadwerkelijk de hemel oprollen, waardoor wij een blik kunnen werpen op de glanzende goud-rode deuren van het hemelse Jeruzalem en de gouden stralen van het Goddelijk licht dat hier schijnt.

Giotto, Het Laatste Oordeel, Fresco ca. 1303-1303, Cappella degli Scrovegni of Arenakapel, Padua

Bijbeltekst uit: De Nieuwe Bijbelvertaling  © 2004/2007 Nederlands Bijbelgenootschap