Egypte in Rome: Madama Lucrezia

Naast Lucrezia Borgia kent de Romeinse geschiedenis nog een bekende naamgenote; ‘Madama Lucrezia’ of ‘Madama Lugrezzia’ in het Romeinse dialect. Een drie meter hoge marmeren buste uit de Romeinse tijd, die vlakbij de Basilica di S. Marco te bewonderen is. Deze dame is de enige vrouwelijke vertegenwoordiger van de ‘Congrega degli Arguti’, de groep sprekende standbeelden die je kan vinden in de straten van Rome. 

Romeinse sprekende standbeelden

In voorgaande eeuwen was het in Rome niet veilig om vrijuit je mening te geven, als je tenminste hiermee je leven niet op het spel wilde zetten. Maar gelukkig vormden de Romeinse sprekende standbeelden een uitlaatklep voor de bevolking. Er zijn verschillende van deze sprekende standbeelden te vinden in de straten van Rome: Madame Lucrezia, Pasquino, Abate Luigi, Il Babuino, Il Facchino en Marforio.

Sinds de zestiende eeuw wordt kritiek op de religieuze en burgerlijke autoriteiten van de stad opgeschreven in de vorm van gedichten of woordspelingen, en vervolgens op de beelden geplaatst. Net als teksten waarin de spot werd gedreven met politieke figuren, de paus of andere geestelijke leiders. De beelden zijn hiermee een prikbord voor de ideeën en meningen van het hele volk.

De geschriften die werden geplaatst bij Madama Lucrezia waren opgetekend alsof ze werden uitgesproken door het standbeeld zelf. Hoewel ‘Lugrezzia’ bekend stond als het minst spraakzame beeld, ging Madama Lucrezia graag in discussie met de verzen van de concurrerende beelden Pasquino en Marforio.

Het beeld werd al snel een hoofdrolspeler in een aantal manifestaties van het Romeinse volk, zoals die van de Eerste Mei waarbij Rome de eerste dag van de lente vierde. Ter gelegenheid van de ‘dans van de komedianten ‘ werd het beeld versierd met koorden van knoflook, paprika en uien.

Toen de Fransen de stad Rome bezet hielden tijdens de Romeinse Republiek van 1799, viel Lucrezia van haar voetstuk en brak in acht stukken. De Romeinse bevolking plaatste hierop, met een zinspeling op de bestaande regering, een bericht op haar rug met de tekst “Non ne posso veder più!” “Ik kan het niet meer aanzien!”.

Madama Lucrezia

Het beeld is in de loop der jaren zwaar beschadigd geraakt. Net als bij de andere sprekende beelden kan het oorspronkelijke onderwerp niet met zekerheid worden vastgesteld. Er zijn talloze veronderstellingen over wie Madama Lucrezia is, maar de meest waarschijnlijk is dat het beeld van origine de Egyptische godin Isis vertegenwoordigt, wiens cultus ook in Rome (in de Laat Romeinse tijd en de eerste jaren van het Christendom) werd vereerd. In de stad werden talloze tempels ter ere van Isis gebouwd en beelden vervaardigd.

Isis stond bekend als vruchtbaarheidsgodin en als een meesteres van magie. Ze was te herkennen aan haar sistrum en de Isisknoop, een soort wrong in haar tuniek waarmee de nauwe relatie tussen aarde en hemel wordt gesymboliseerd. Deze Isisknoop is ook op de buste van Madama Lucrezia te herkennen.

Lucrezia d’Alagno

De buste werd in de vijftiende eeuw geschonken aan Lucrezia d’Alagno, aan wie het beeld haar naam dankt. Lucrezia was de minnares van Alfonso d’Aragona, koning van Napels. Na de dood van Alfonso verhuisde het beeld in 1458 naar Rome. Vandaag de dag bevindt Lucrezia zich op een voetstuk op de hoek van het Palazzetto Venezia en de basilica di S. Marco, waar zij rond 1500 werd geplaatst door Cardinale Lorenzo Cybo.

Tot op de dag van vandaag worden er nog berichten geplaatst op de buste van deze Romeinse dame. Net als eeuwen geleden zijn de autoriteiten hier niet blij mee en worden de kritische noten snel verwijderd. Maar een dame die al eeuwenlang niet op haar mondje gevallen is, is goed in staat om zich met woorden te verdedigen en zal nooit zwijgen over de Romeinse toestanden.