Luca Giordano, de kunstenaar die sneller schilderde dan zijn schaduw

De Napolitaanse kunstenaar Luca Giordano (1634-1705) stond bekend als Luca Fa-presto, Luca de snelle werker. Die bijnaam kreeg hij niet zomaar! Hij vervaardigde duizenden schilderijen en fresco’s. En, net zo belangrijk, hij groeide uit tot een van de meest invloedrijke schilders van de Napolitaanse School.

Luca Giordano, de kunstenaar die sneller schilderde dan zijn schaduw

Giordano maakte als het ware een massaproductie aan schilderijen. Hij werkte veel op bestelling en kreeg betaald per heilige of het aantal personen op een schilderij. Hij begon alweer aan een nieuw werk als de verf op het oude schilderij nog niet eens droog was. Hierom kreeg hij dan ook vaak het verwijt dat zijn werk oppervlakkig zou zijn. De kameleon van de barok, werd hij ook wel genoemd, omdat hij zonder moeite de stijl van andere kunstenaars overnam. Al in zijn eigen tijd konden kunsthandelaars niet zien of een kunstwerk origineel was, of een kopie die was gemaakt door Giordano! Als het alleen zijn fenomenale schildertempo was geweest, zou de naam Luca Giordano tegenwoordig dus geen belletje meer hebben laten rinkelen.

Maar toch… Weinig kunstenaars wisten zoveel beweging en leven in verf te vangen als Luca Giordano. Van de ruim 5000 (!) schilderijen en fresco’s die hij maakte zijn een aantal zo ongelofelijk goed dat ze hem onsterfelijk maakten. Deze schilderijen zijn een toonbeeld van de barok, met een werveling van torso’s, een sterkte dieptewerking en veel licht-donker contrast. Zijn werken zijn een en al drama.

Luca Giordano, Phineas en de zijnen veranderd in steen (ca. 1680). National Gallery, Londen

Indringende werken

Kijk bijvoorbeeld eens naar Phineas en de zijnen veranderd in steen. De antieke held Perseus heeft net met een list het hoofd van Medusa afgeslagen. Terwijl hij het hoofd van Medusa vasthoudt aan de slangen die alle kanten op krioelen, veranderen zijn tegenstanders in steen. Terwijl je als kijker bijna nog het lawaai van de strijd hoort, zwaarden die tegen elkaar kletteren en mannen die ijzingwekkend schreeuwen, zie je hoe de eerste soldaten aan de linkerzijde van het werk al verstenen.

Of wat dacht je van Aartsengel Michaël verslaat de rebelse engelen, nu te zien in Berlijn. Het werk is een en al kleur, beweging en drama. De bijna lieflijk uitziende en kleurrijke aartsengel is een enorm contrast met de mannen onder hem, die over elkaar heen vallen en het uitschreeuwen van de pijn.

Luca Giordano, Aartsengel Michaël verslaat de rebelse engelen (1664), Staatliche Museen, Berlijn

De kunstenaar Giordano

Hoe ontstond deze bijzondere stijl eigenlijk?

De vader van Luca Giordano was ook kunstenaar, maar lang niet zo getalenteerd als zijn zoon. Het verhaal wil dat het de vader maar niet lukte om foutloos engelen te schilderen in een plaatselijk kapelletje. Tot zijn verbijstering zag hij op een dag een perfect geschilderde engel en ernaast staand zijn zoontje Luca, die zonder moeite een tweede engel schilderde. Luca werd meteen aan het werk gezet om beroemde kunstwerken te kopiëren, want deze brachten veel geld in het laatje.

Luca zou zelfs in de pauze door moeten hebben werken, terwijl zijn vader het eten in zijn mond duwde en Luca, presto! Riep. Schiet eens op Luca! Het verhaal zou het schildertempo van de volwassen Luca wel verklaren.

Later zou Luca opgenomen zijn in het atelier van Jusepe de Ribera, de grootste schilder die er op dat moment in Napels te vinden was. Jusepe was een heethoofd en niet ongevaarlijk. Hij zou zelfs schilderijen van collega’s hebben laten vernietigen en zou Annibale Carraci vergiftigd hebben. Maar de kleine Luca, die mocht hij wel. In zijn atelier leerde Luca Giordana het vak.

De indringende werken van Luca Giordano

Na verloop van tijd, en een paar reizen naar Rome en Venetië later, wist Giordano een eigen stijl te ontwikkelen. Mét het heldere kleurgebruik van de Venetianen, het barokke naturalisme van Jusepe de Ribera en met zijn eigen oog voor detail en rijke decoratie. Het was niet zonder succes. De spektakelstukken van Giordano vonden gretig aftrek.

Zijn grote doorbraak vond plaats na 1656. Er woedde in dat jaar een enorme pestepidemie in de stad die bijna 60 procent van de bevolking van Napels het leven kostte. Ook veel grote kunstenaars waren onder hen. Giordano maakte in deze tijd in opdracht van de onderkoning het werk San Gennaro bevrijdt Napels van de pest. Een dramatisch en hartverscheurend werk, waar op de voorgrond een huilend kind bij het dode lichaam van zijn moeder ligt. Even verderop ligt een levenloos kind op de grond. Met dit schilderij groeide Giordano uit tot de meest invloedrijke kunstenaar van de Napolitaanse School.

Luca Giordano, San Gennaro bevrijdt Napels van de pest (ca. 1660), Santa Maria del Pianto, Napels

O, Napels, mijn grote liefde.

Ook buiten Italië was Giordano bekend. In Spanje was men zelfs zo onder de indruk van de Zuid-Italiaanse kunstenaar dat de Spaanse koning Karel II Giordano uitnodigde als zijn hofschilder. Maar liefst 10 jaar zou Luca Giordano aan het Spaanse hof verblijven en hij schilderde talloze werken voor Spaanse kerken en kathedralen. Toch vond hij het uiteindelijk tijd worden om terug te keren naar zijn geboortestad Napels. Als welvarend man, dat wel. Toen hij uiteindelijk in zijn geliefde stad stierf, zouden zijn laatste woorden zijn geweest O, Napels, mijn grote liefde. O Napoli, sospiro mio!