Pisanello: meester van de gotiek, kunstenaar van de renaissance

De Italiaanse kunstenaar Pisanello (ca. 1395-1455) was een van de belangrijkste meesters van de Gotische stijl in Italië. Hij creëerde het eerste voorbeeld van een renaissance medaille. Hij staat vooral bekend om de tekeningen die bewaard zijn gebleven in de Codex Vallardi, zijn decoratieve munten en zijn portretten in profiel, tegen een achtergrond van delicate, kleurrijke bloemen en vlinders.

Pisanello

Er is weinig bekend over de eerste jaren van het leven van Antonio Pisano, ofwel Pisanello. Hij werd waarschijnlijk geboren in Pisa en opgevoed in Verona door zijn moeder Isabetta. Hij kan een leerling zijn geweest van Stefano da Verona, wiens invloed bijvoorbeeld terug te zien is in de Madonna van de Kwartels (ca. 1415).

Wat we wel zeker weten, is dat Pisanello samenwerkte met Gentile da Fabriano aan de fresco’s in het Venetiaanse Dogepaleis (c. 1415–22) en de San Giovanni in Laterano in Rome (na 1427). Na Gentile’s dood heeft Pisanello waarschijnlijk de Romeinse fresco’s voltooid, waarvan nu alleen nog tekeningen bekend zijn. In 1969 werden lagen gips van de muren van de Sala del Pisanello in Mantua’s Palazzo Ducale verwijderd, waarbij een frescoserie van Pisanello tevoorschijn kwam.

Tussen 1432 en 1439 verhuisde de kunstenaar heen en weer tussen Verona en Ferrara. De meeste van zijn overgeleverde schilderijen dateren uit deze periode, zoals de fresco’s van de Legende van St.-Joris en de draak in de basiliek van Sant’Anastasia in Verona (1436-1438), de Visie van St. Eustatius, het Portret van Ginevra d’Este en het Portret van de Keizer Sigismund.

Schilderijen aan het hof

Pisanello’s kunstwerken worden gekenmerkt door de internationale gotische stijl waarvan Pisanello nooit helemaal los is gekomen. De kunstenaar werkte voor verschillende hoven. In het Palazzo Ducale van Mantua maakte hij fresco’s van riddertaferelen en in Ferrara delicate portretten van personen uit de hofhouding.

Zijn portretten, zoals van Margherita Gonzaga (c. 1438), en Lionello d’Este (c. 1440), tonen de geportretteerde in profiel, tegen een achtergrond van delicate, kleurrijke bloemen en vlinders.

Zijn roem dankt Pisanello echter vooral aan de medailles die hij vervaardigde aan de hofkringen, en die voortkwamen uit zijn studie van de antieke Griekse en Romeinse portretten. Hij maakte medailles van het huwelijk van Lionello d’Este (1444), van Sigismondo Pandolfo Malatesta (1445), en van Alfonso of Aragon (1448).

De tekeningen van de Codex Vallardi

Pisanello’s tekeningen zijn bewaard gebleven in de Codex Vallardi. Dit is de enige verzameling waarbij de tekeningen van een 15e-eeuwse studio ongeschonden bewaard zijn gebleven. Hierom zijn ze van onschatbare waarde voor de studie van de stijl en de technieken van de tekenkunst van deze periode.

De kunstenaar maakte gebruik van een grote verscheidenheid aan technieken en materialen om meesterlijke tekeningen te produceren van dieren, planten, figuren aan het hof en perspectiefstudies. Vooral bekend zijn de tekeningen van de verschillende aanzichten van paarden.

Pisanello was een van de eerste 15e-eeuwse kunstenaars die momenten uit het leven vastlegde in plaats van vast te houden aan de middeleeuwse traditie van het kopiëren van de tekeningen van anderen. Zijn tekeningen combineren het naturalisme van de vroege renaissance met de schoonheid van de laatgotische lijn.