• Home
  • Over Italië Uitgelicht
  • Samenwerken met Italië Uitgelicht
  • Contact
  • Winacties
  • Blog
  • Nav Social Icons

  • Spring naar de hoofdnavigatie
  • Door naar de hoofd inhoud
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
  • Home
  • Reizen naar Italië
    • Autoroutes naar Italië
    • Auto huren in Italië
    • Zona Traffico Limitato, ZTL
    • Accommodaties
  • Regio’s
    • Noord-Italië
      • Emilia-Romagna
      • Friuli-Venezia Giulia
      • Liguria / Ligurië
      • Lombardia / Lombardije
      • Piemonte / Piëmont
      • Trentino-Alto Adige / Trentino-Südtirol / Trentino-Zuid-Tirol
      • Valle d’Aosta / Aostadal
      • Veneto
    • Midden-Italië
      • Lazio
      • Marche / Marken
      • Toscana / Toscane
      • Umbria / Umbrië
    • Zuid-Italië
      • Abruzzo / Abruzzen
      • Basilicata
      • Calabria / Calabrië
      • Campania / Campanië
      • Molise
      • Puglia / Apulië
      • Sardegna / Sardinië
      • Sicilia / Sicilië
  • Steden
    • Noord-Italië
      • Bergamo
      • Bologna
      • Bolzano / Bozen
      • Genova / Genua
      • Mantova / Mantua
      • Milano / Milaan
      • Padova / Padua
      • Torino / Turijn
      • Venezia / Venetië
      • Verona
    • Midden-Italië
      • Assisi
      • Firenze / Florence
      • Lucca
      • Perugia
      • Pisa
      • Roma / Rome
      • Siena
      • Volterra
    • Zuid-Italië
      • Bari
      • Cagliari
      • Catania
      • Lecce
      • Matera
      • Napoli / Napels
      • Palermo
      • Taormina
  • Reisroutes
  • Boekentips
  • Kunst & Cultuur
    • Architectuur
    • Geschiedenis
    • Italiaanse kunst
    • Tentoonstellingen
  • Italiaanse keuken
    • Italiaanse kookboeken
    • Italiaanse producten
    • Italiaanse recepten
    • Restaurants
  • Winacties
  • Contact
    • Over Italië Uitgelicht
    • Samenwerken met Italië Uitgelicht
  • Blog
  • Mobile Menu Widgets

    Zoeken

    Volg me op social media!

Italië Uitgelicht

Italië Uitgelicht

Culturele reizen naar Italië!

  • Reizen naar Italië
    • Autoroutes naar Italië
    • Auto huren in Italië
    • Zona Traffico Limitato, ZTL
    • Accommodaties
  • Regio’s
    • Noord-Italië
      • Emilia-Romagna
      • Friuli-Venezia Giulia
      • Liguria / Ligurië
      • Lombardia / Lombardije
      • Piemonte / Piëmont
      • Trentino-Alto Adige / Trentino-Südtirol / Trentino-Zuid-Tirol
      • Valle d’Aosta / Aostadal
      • Veneto
    • Midden-Italië
      • Lazio
      • Marche / Marken
      • Toscana / Toscane
      • Umbria / Umbrië
    • Zuid-Italië
      • Abruzzo / Abruzzen
      • Basilicata
      • Calabria / Calabrië
      • Campania / Campanië
      • Molise
      • Puglia / Apulië
      • Sardegna / Sardinië
      • Sicilia / Sicilië
  • Steden
    • Noord-Italië
      • Bergamo
      • Bologna
      • Bolzano / Bozen
      • Genova / Genua
      • Mantova / Mantua
      • Milano / Milaan
      • Padova / Padua
      • Torino / Turijn
      • Venezia / Venetië
      • Verona
    • Midden-Italië
      • Assisi
      • Firenze / Florence
      • Lucca
      • Perugia
      • Pisa
      • Roma / Rome
      • Siena
      • Volterra
    • Zuid-Italië
      • Bari
      • Cagliari
      • Catania
      • Lecce
      • Matera
      • Napoli / Napels
      • Palermo
      • Taormina
  • Reisroutes
  • Boeken
  • Kunst & Cultuur
    • Architectuur
    • Geschiedenis
    • Italiaanse kunst
    • Tentoonstellingen
  • Italiaanse keuken
    • Italiaanse kookboeken
    • Italiaanse producten
    • Italiaanse recepten
    • Restaurants
David Vinckboons, Elegant Garden Party in a Wooded Landscape, with a Park in the Background, Rijksmuseum Amsterdam

Tekeningen voor fijnproevers, Marleen Ram in het Rijksmuseum

27 juli 2015 door Aniek Rooderkerken

Met een aantal zware koffers stonden wij op Stazione Santa Maria Novella in Florence. Italië, eindelijk waren we er weer! Een paar maanden eerder reisden Marleen en ik met studiegenoten af naar Rome, voor de cursus Romeinse Barok, en nu zouden we maar liefst drie maanden in Italië blijven. Voor een stage aan het Gabinetto Disegni e Stampe degli Uffizi, het tekeningen- en prentenkabinet van de Uffizi, en een onderzoek aan het Nederlands Interuniversitair Kunsthistorisch Instituut. Vandaag spreek ik Marleen Ram weer. Ze houdt zich nog steeds bezig met reizen naar Italië, maar nu vanuit het Rijksmuseum Amsterdam.

Uit en thuis

We lopen samen over de tentoonstelling ‘Uit en thuis. Landschapstekeningen uit de John en Marine van Vlissingen collectie’. “Alle objecten zijn afkomstig van een particuliere verzameling. John en Marine van Vlissingen verzamelen al 50 jaar kunstobjecten en vanaf 1990 richten ze zich op het verzamelen van tekeningen. “ Zo vertelt Marleen. Van de 1.700 tekeningen die ze bezitten lenen ze er nu 120 uit aan het Rijksmuseum. “Landschapstekeningen, van reislustige kunstenaars die er op uit trokken.”

Marleen startte anderhalf jaar geleden met onderzoek voor deze tentoonstelling bij het Rijksmuseum. Als wetenschappelijk medewerker kreeg ze tekeningen toebedeeld en onderzocht ze wat er was afgebeeld. Ze schreef onder andere de teksten voor de tentoonstelling en de catalogus en leidt mij nu rond over de tentoonstelling.

Hans Bol, Panoramic Landscape with the Body of the Holy Man of Judah , Rijksmuseum Amsterdam
Hans Bol, Panoramisch landschap met het lichaam van de heilige man uit Juda, foto © Rijksmuseum Amsterdam

De ontwikkeling van het landschap

De tentoonstelling gaat van start in de zestiende eeuw en vanaf hier zie je de ontwikkeling van het landschap. Eind zestiende eeuw wordt het landschap als studieobject steeds interessanter voor kunstenaars. Marleen vertelt: “De landschapsschilderkunst komt op. Kunstenaars trekken er met een schetsboek op uit om studies van de natuur te maken. Zoals hier, bij de landschapstekeningen van Hans Bol. Als je goed kijkt, herken je er misschien de kerk van Antwerpen in. Om het werk interessanter te maken voor de meer traditionele markt, heeft Bol er een Bijbels tafereel bij getekend, in een klein hoekje.” Inderdaad zie je op de voorgrond de heilige man uit Juda. “Maar Bol heeft natuurlijk veel meer oog voor het landschap.”

In de zeventiende eeuw zie je de omslag van het landschap als decor voor Bijbelse en mythologische scènes, naar het landschap als onderwerp op zich. ”Men gaat de natuur in. Tekenen, schetsen maken. Dat zei Karel van Mander ook al in zijn traktaat over de schilderkunst. Als je een goede kunstenaar bent, dan moet je er op uit trekken en kijken wat er om je heen gebeurt.” We staan voor een tekening van Jan Breughel. “Hij woonde in Antwerpen en heeft waarschijnlijk een boerderij in de omgeving getekend. Heel naturalistisch. Hij heeft later in zijn atelier de blauwe wassing toegevoegd, om de tekening meer uit te werken.”

Van de verzamelaar

Marleen wijst naar de tekeningen. “Heb je gezien dat de tekeningen in achttiende- en negentiende- eeuwse lijsten hangen? Om te laten zien hoe tekeningen vaak bij een particuliere verzamelaar thuis hangen en om een intiemere sfeer te creëren, hangen de tekeningen niet in standaard museumlijsten.”

Jan Brueghel Boerderij in een landschap Rijksmuseum Amsterdam
Jan Brueghel, Boerderij in een landschap, foto © Rijksmuseum Amsterdam

Nederlandse kunstenaars rond de wereld

“Zij waren de meest reislustige kunstenaars, ondanks dat de reis erg gevaarlijk was. De koets waar je in zat kon overvallen worden, je kon van je paard vallen, misselijk worden aan boord van een schip. En het ging allemaal stukken langzamer. Er zijn ook veel reisverslagen bewaard gebleven, en dan lees je dat kunstenaars soms klaagden over de erbarmelijke omstandigheden. Het is heel wat anders dan nu, nu we gewoon naar Italië kunnen vliegen.”

Bij de topografische tekeningen komen we uit bij onze studentenstad, Utrecht. “In 1669, door Herman Saftleven getekend. Het is een gezicht op de Domkerk, maar dan in spiegelbeeld. Het is een voorstudie voor een topografische prent. De afdruk van de koperplaat zou dus de “juiste” weergave zijn van de stad. Alles is super nauwkeurig weergegeven, je ziet dat wanneer Saftleven een gebouw verkeerd tekende hij het doorgekrast heeft. Op de voorgrond tekende Saftleven de uiteenlopende bevolking; rijkelui in een koets, vrouwen, kinderen, zwervers en dronkaards.”

“Zie je dat de Domkerk het middenschip nog heeft? De tornado in 1674 zou het middenschip van de Utrechtse Dom verwoesten, net als een groot gedeelte van de stad.” Saftleven woonde vijftig jaar lang in zijn geboortestad Utrecht en was er als de kippen bij toen Utrecht werd getroffen door de tornado. Als een fotojournalist avant la lettre heeft hij de ravage weergegeven. “De tekeningen zijn bewijzen van gebeurtenissen die wij niet meer kunnen reconstrueren. We zien de ruïnes van gebouwen, brokstukken die na de tornado overal door de stad hebben moeten liggen.” Het duurde ruim een eeuw voordat alles weer was opgeruimd. “We zien er nog steeds de sporen van, het schip van de domkerk dat niet meer bestaat.” Twee tekeningen hangen naast elkaar, om ze met elkaar te kunnen vergelijken. Een verwoestte ruïne van de St. Agnietenkapel, en een tekening van een paar jaar eerder, waar de kapel nog helemaal gaaf is.

Reizen naar Italië

Nu gaan we naar Italië. Er waren drie routes naar Italië voor kunstenaars uit de Nederlanden. Een voerde hen door Frankrijk, over de Rhône naar het zuiden. “Lyon was een tussenstop voor kunstenaars naar de volgende boot. Deze Nederlandse en Vlaamse kunstenaars die naar Italië afreisden om de antieken te bestuderen, kennis te maken met de kunst van Michelangelo en Rafael en het landschap te tekenen, werden Italianisanten genoemd.”

Gaspar van Wittel, Landschap met de Watervallen van Tivoli, foto © Rijksmuseum Amsterdam
Gaspar van Wittel, Landschap met de Watervallen van Tivoli, foto © Rijksmuseum Amsterdam

Een van hen was Caspar van Wittel. Hij tekende in Italië onder andere de watervallen bij Tivoli, nabij Rome. “Het was een toevluchtsoord voor welgestelden die hier een vakantieoord bouwden om hier in de zomer naartoe te vluchten, als het in de stad te heet werd. Van Caspar van Wittel weten we dat hij zijn hele leven in Italië is gebleven, anders dan veel kunstenaars die maar een of twee jaar bleven en met een heel portfolio aan schetsen terugkeerden naar de Nederlanden. Ik vond het mooi dat hij verliefd werd op een Italiaanse vrouw.”

In de Italiaanse sectie zien we veel landschapsstudies. “Cornelis van Poelenburgh was gefascineerd door het zachte Italiaanse licht en dat zie je in alle tekeningen en schilderijen die hij na zijn studiereis in Italië schilderde. Hij gaf als geen ander een heiige lucht weer, die ontstaat als het heel warm is.

Cornelis van Poelenburgh, Italianiserend landschap met ruïnes, foto © Rijksmuseum Amsterdam
Cornelis van Poelenburgh, Italianiserend landschap met ruïnes, foto © Rijksmuseum Amsterdam

Het Italiaanse licht

Ook Herman van Swanevelt liet zich inspireren door het Italiaanse licht. “De tekeningen die hij in Italië maakte zijn heel los zijn en sfeervol getekend, met veel licht en donker effecten.”

Bij de tekening van Willem Romeijn vertelt Marleen hoe ze te werk ging: “Toen we de tekening moesten beschrijven wisten we niet welke ruïne er was afgebeeld. Het moest in Rome zijn, want Romeijn maakte een studiereis naar de Eeuwige stad. We zagen een ruïne, maar ga dan maar eens op zoek welke Romeinse ruïne dit moest zijn geweest!” Aan de hand van een tekening van een andere kunstenaar met dezelfde ruïne kon Marleen de tekening toch toeschrijven. De overblijfselen van de Domus Flavia op de Oppius, een heuvel in het centrum van Rome, waren op het papier vereeuwigd.

Willem Romeyn, Koeien bij het water met zicht op de Oppius heuvel in de achtergrond, foto © Rijksmuseum Amsterdam
Willem Romeyn, Koeien bij het water met zicht op de Oppius heuvel in de achtergrond, foto © Rijksmuseum Amsterdam

De Italiaanse tekeningen van Knip

We komen uit bij Josephus Augustus Knip. “Knip reisde begin 19de eeuw naar Rome en heeft daar in een paar jaar ongelofelijk veel getekend. Later heeft hij zijn reizen beschreven in een reisverslag. Zo vermeldt hij dat hij altijd erg vroeg opstond, omdat hij het vervelend vond om naast andere kunstenaars te moeten werken.” Ze vervolgt: “Bekijk ook de twee tekeningen van de Basilica van Maxentius en Constantijn die Knip maakte; twee keer met een andere lichtinval.”

Josephus Augustus Knip, Zicht op de Basilica van Maxentius en Constantijn in Rome, foto © Rijksmuseum Amsterdam
Josephus Augustus Knip, Zicht op de Basilica van Maxentius en Constantijn in Rome, foto © Rijksmuseum Amsterdam

“En wat ook leuk is, is om de tentoonstelling te bezoeken als je zelf ooit naar Rome bent gereisd.” Het is inderdaad een feest van herkenning. De ruïnes die ik in Rome zag, herken ik nu op de tekeningen. “Je kan van alles herkennen, zoals Tivoli, waar wij tijdens onze studiereis zijn geweest” vertelt Marleen. “Of de tempel van Vesta, de ruïnes van het aquaduct van Claudius.”

Waarom is Marleen zo geïnteresseerd in tekeningen? “Je kunt zoveel aflezen van tekeningen; elk exemplaar vertelt een ander verhaal. Een vlugge schets kan ontstaan zijn tijdens een studiereis naar Rome, of aan boord van een galjoot op zee. Een andere tekening is met veel finesse uitgewerkt in het atelier. Soms zie je hoe de kunstenaar zichzelf al schetsend heeft verbeterd. Je kunt elk lijntje nauwgezet volgen, dat vind ik fascinerend. En persoonlijke vind ik het leuk dat je veel onderzoek kan doen. Wat is er afgebeeld? Is het een voorstudie van een schilderij? Welke stempels van handelaren staan er op de achterzijde, van welke verzamelingen heeft de tekening deel uitgemaakt?”

Joshepus Augustus Knip, Landschap nabij Terni, foto © Rijksmuseum Amsterdam
Joshepus Augustus Knip, Landschap nabij Terni, foto © Rijksmuseum Amsterdam

De tekeningen die kunstenaars eeuwen geleden maakten tijdens hun studiereizen, dienden vaak hun hele leven lang als inspiratie. Misschien geldt hetzelfde wel voor de indrukken die Marleen opdeed tijdens haar Italië reis.

PS: Heb jij een bijzondere of mooie reis gemaakt naar Italië, bezocht jij een aparte bestemming of heb je iets moois meegemaakt – een bijzondere ontmoeting, misschien wel een huwelijksaanzoek of besloot je naar Italië te emigreren. Of heb jij een bijzondere band met Italië? Én wil je hierover geïnterviewd worden? Neem dan contact met mij op!

Johannes Bronckhorst, Exotische watervogels in een landschap, foto © Rijksmuseum Amsterdam
Johannes Bronckhorst, Exotische watervogels in een landschap, foto © Rijksmuseum Amsterdam

Categorie: Kunst & Cultuur, Lazio, Roma / Rome

Dit vind je misschien ook leuk

Leonardo da Vinci, Dame met de hermelijn - italieuitgelicht.nlDe dame met de hermelijn
Santa Maria Maggiore en de Mariaverering
5 redenen waarom ook jij een taalcursus in Rome moet volgen!

Lees Interacties

Geef een antwoord Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Next Post >

Waar is het katheder van Petrus?

Primaire Sidebar

Ciao

Ciao! Mijn naam is Aniek en ik ben gek op Italië. Ik studeerde Renaissance Studies, ging hiervoor naar Florence, Rome en Perugia. Op reis bezocht ik nog veel meer Italiaanse bestemmingen. Op Italië Uitgelicht deel ik Italiaanse bestemmingen en reisverhalen, en schrijf ik over van alles rondom cultuur, tradities, kunst, boeken en culinair.

Lees meer

Op social media

Zoeken

Nieuwsbrief

Blijf op de hoogte van de mooiste verhalen en ontvang één keer per maand de beste reistips voor Italië!

Disclaimer & Privacyverklaring

Lees ook De Smaak van Italië

De nieuwe editie van De Smaak van Italië wil jij ook lezen! Bestel de nieuwe editie! Met artikelen over de perfecte plek onder de zon, rondje Lago Trasimeno, Garfagnana de tuin van Toscane, culinair Isola D’ Elba, Triëst, stad van boeken en koffie en nieuwe recepten van de Pasta Grannies!

Meer reisinspiratie

Volg me op Instagram via @ItalieUitgelicht

Een beetje Italië in…. Frankrijk! Het Pausenpal Een beetje Italië in…. Frankrijk! Het Pausenpaleis (Palais des Papes) in Avignon wel te verstaan. Avignon werd in 1309 de verblijfplaats van de pausen, tijdens hun ballingschap uit Rome. Paus Benedictus XII en paus Clemens VI lieten het paleis tussen 1335 en 1352 bouwen op een uitstekende rots boven de Rhône.
In Avignon in meer te ontdekken voor Italiëliefhebbers. Het Petit Palais museum herbergt een unieke verzameling schilderijen uit de Middeleeuwen en de Italiaanse Renaissance.
En zo was ik dan een weekend in Siena. Wat een pra En zo was ik dan een weekend in Siena. Wat een prachtige stad blijft het ook altijd 🥰
Vanaf vandaag te zien in Centraal Museum Utrecht! Vanaf vandaag te zien in Centraal Museum Utrecht! ‘De Bentvueghels: Een berucht kunstgenootschap in Rome’.
Heb jij de tentoonstelling al gezien? Wat vond je ervan?
De tentoonstelling De Bentvueghels. Een berucht ku De tentoonstelling De Bentvueghels. Een berucht kunstgenootschap in Rome is van 11 februari 2023 tot en met 4 juni 2023 te zien in het Centraal Museum in Utrecht. Bijzonder, want nooit eerder was er een tentoonstelling over het beruchte kunstgenootschap. De Bentvueghels vertelt het verhaal van een broederschap van jonge mannen die hielden van feestvieren en grappen maken, maar die voor alles kunstenaar waren. Lees meer in de link in bio!
Andrea Bajani vertelt in Het boek van de huizen he Andrea Bajani vertelt in Het boek van de huizen het levensverhaal van een man, Ik, aan de hand van de huizen waar hij gewoond heeft. Een statig pand, een lawaaiig appartement, een souterrain, en andere plekken waar Ik gewoond heeft en die voor huis kunnen doorgaan.
#boekentip
Dit zijn toch wel de leukere pakketjes die je ontv Dit zijn toch wel de leukere pakketjes die je ontvangt 😍 Een heerlijke fles olijfolie van @al_fianco. En ook een mooie, zware fles om aan een Italië-liefhebber cadeau te doen. 
Deze olijfolie komt uit Molise. Hier genieten de olijfbomen van de mediterraanse zon en een lichte zeebries. Als dank schenken ze (h)eerlijke olijven waar Al Fianco dan weer deze olijfolie van maakt. Deze fles is het resultaat van de oogst van oktober ‘22. 🫒

Footer

Disclaimer

Blogs op deze website kunnen een samenwerking zijn of affiliate links bevatten. Dit betekent dat als je via één van deze links een aankoop doet, Italië Uitgelicht een kleine commissie ontvangt zónder extra kosten voor jou. Je leest meer hierover in de disclaimer.

Volg mij op social media

Over deze website

Italië Uitgelicht is onderdeel van Aniek Rooderkerken Adventure Media, ingeschreven bij de Kamer van Koophandel onder het KvK-nummer 71391177.

Meer reisinspiratie?

Op Avontuur op reis.com lees je over outdoor reizen, avontuur, natuur, fietsen en hiking.

Ga je op reis naar Puglia? Bekijk dan de website Reizen naar Puglia.

Copyright Italië Uitgelicht © 2023