Een beschadigde David en een onverschrokken leeuw

Links van de entree van het Palazzo Vecchio in Florence staat sinds 1908 een kopie van de David van Michelangelo. Het blok marmer waaruit deze kunstenaar de David vervaardigde, stond destijds bekend als ‘il rotto’ (ofwel ‘de beschadigde’) omdat het blok allerlei barsten en beschadigingen vertoonde. Verschillende kunstenaars waren voorzichtig begonnen met hakken en beitelen, maar niemand durfde het aan om een beeldhouwwerk te vervaardigen. Het blok stond al veertig jaar op de binnenplaats van de Opera del Duomo, tot de jonge Michelangelo een beitel te hand nam en tussen 1501 en 1504 uit dit beschadigde blok zijn vijf meter hoge David vervaardigde.

De David van Michelangelo

Oorspronkelijk zou het beeld geplaatst worden op één van de pijlers van de Dom, maar men besloot al snel dat het beeld een belangrijker plaats verdiende. Een dertigtal vooraanstaande Florentijnen, waaronder Leonardo da Vinci en Sandro Botticelli, gingen hierop in conclaaf en besloten het beeld op het politiek geladen Piazza della Signoria te plaatsen. Eenmaal geplaatst voor de ‘Signoria’, het huidige Palazzo Vecchio, kwam er al snel commentaar op de David, door niemand minder dan de stedelijke ‘gonfaloniere’ Piero Soderini. Hij vond de neus van David ‘te dik’. Michelangelo stond bekend om zijn vurige temperament, maar hij hield zich in en beklom de steigers die nog rond het beeld stonden. Hij nam een hamer en beitel te hand maar was geenszins van plan ook maar iets aan zijn meesterwerk te veranderen. Met de hamer klopte hij zacht op de beitel, om zo het geluid van het beeldhouwen te imiteren. Om zijn toneelstukje compleet te maken strooide hij wat steengruis naar beneden. Soderini had niets door en riep na een tijdje naar de kunstenaar ‘Ja, zo is het veel beter.’

Ook de andere Florentijnen waren maar wat blij met de David, of Il Gigante, met wie zich zich konden vereenzelvigen. In de figuur van David zagen de Florentijnen hun eigen streven naar onafhankelijkheid, in hun strijd met de Medici en de pausen uit deze familie. Volgens het Oude Testament verbleef de jonge schaapherder David aan het hof van Saul. Hier woedde een oorlog met de Filistijnen, die beslecht zou worden in een tweegevecht tussen de reus Goliath en één der Israëlieten. David was de enige die het op durfde te nemen tegen de reus; hij had gestreden met beren en leeuwen om de schapen van zijn vader te redden en was hierbij telkens gespaard door de hulp van God. David nam een steen en slingerde deze tegen Goliaths hoofd, die hierop dood neerviel, waarna David met Goliaths eigen zwaard zijn hoofd afhakte.

Zoals David in staat was de reus Goliath te verslaan, zo konden de Florentijnen op tegen de Medici familie. Niet voor niets werd David strategisch voor het Palazzo Vecchio, het stadhuis, geplaatst, alsof hij de Republiek moest beschermen. Men zou David zelfs zo hebben geplaatst, dat hij uitkeek naar Rome, de stad waar de verbannen Medici op dat moment verbleven.

Michelangelo verbeeldde David niet tijdens het gevecht met Goliath en gaf hem geen indrukwekkende wapenuitrusting mee. In plaats hiervan staat David met zijn gewicht geplaatst op een been, met de slinger nonchalant over zijn schouder geworpen. Hij lijkt zijn vijand zelfverzekerd in zich op te nemen, voor hij de beslissende steen zal werpen, die hij in zijn rechterhand verborgen houdt. Wie goed naar deze handen kijkt, zal het ook opvallen dat deze in verhouding wat groter zijn dan de rest van Davids lichaam. Volgens sommigen heeft Michelangelo dit bewust gedaan omdat het beeld oorspronkelijk hoog op de Dom geplaatst zou worden, waardoor de David vanuit een ander perspectief bekeken zou worden. Anderen zeggen, dat Michelangelo het hoofd en de handen groter gemaakt zou hebben om de aandacht van de fysieke schoonheid van David af te leiden. Hij wordt niet voor niets de mooiste man van Florence genoemd…

Spraakmakende kopiën

Niet iedereen is blij met de David. De Engelse auteur William Hazlitt beschreef het in 1821 als ‘een lelijke, doorgeschoten acteur uit een obscuur theatergezelschap zonder kleren aan’ en de Franse schrijver Théophile Gautier was evenmin onder de indruk. Hij noemde David neerbuigend ‘een sjouwer op de markt’. Toch zijn er tegenwoordig verschillende Davids te bewonderen. De originele David verhuisde in 1873 naar de Galleria dell’Accademia, waarna in 1908 de huidige marmeren kopie op het Piazza della Signoria werd geplaatst. Een bronzen kopie door Clemente Papi kijkt vanaf 1875 vanaf het Piazzale Michelangelo uit over de stad. Ook de Belgen hebben hun eigen David, in het Antwerpse park Den Brandt, al noemen zij hem ‘den bloten Dave’.

Een pendant voor de David

In Florence vond men de David echter zo geslaagd, dat men de kunstenaar in 1508 vroeg een beeld van Hercules te maken, als pendant van de David. Michelangelo had het echter zo druk, dat hij geen tijd had het beeld te vervaardigen. Paus Clemens VII gaf hierom het blok marmer, dat bedoeld was voor de Hercules, aan Baccio Bandinelli, die in 1530 startte aan de vijf meter hoge Hercules en Cacus. De Florentijnen waren niet zo blij met het werk en noemden het ‘een zak aardappelen’!

Een onverschrokken leeuw

Op steenworp afstand van de David kijkt de Marzocco, de heraldieke leeuw van Florence, uit over het Piazza della Signoria. Net als Venetië heeft Florence namelijk een leeuw als symbool van de stad. Het beeld werd in 1418-1420 vervaardigd door niemand minder dan Donatello en was oorspronkelijk bedoeld voor de pauselijke vertrekken in Santa Maria Novella. De leeuw zou oorspronkelijk zelfs een gouden kroon gedragen hebben met hierop de tekst: ‘Voor het waardige vaderland draag ik een kroon opdat iedereen de vrijheid zal handhaven.’ Zijn rechter voorpoot laat de leeuw rusten op een wapenschild van de stad Florence; een rode lelie op een witte achtergrond. Nadat de Florentijnen in 1364, bij de slag van Cascina, de Pisanen versloegen, vernederden zij hen door de Pisanen het achterwerk van deze Marzocco te laten kussen!

De verhalen achter het Piazza della Signoria in Florence

Lees meer over de verhalen achter de standbeelden op het Piazza della Signoria :

• Piazza della Signoria; een strijd om de macht in Florence
• Giambologna, Vlaams machtsvertoon in Florence
• De Neptunusfontein door Bartolomeo Ammannati
• Een verborgen portret van Michelangelo
• Hercules en Cacus door Baccio Bandinelli
• Een beschadigde David en een onverschrokken leeuw