Een stadswandeling langs Klassiek Rome

In de klassieke oudheid was Rome de superieure hoofdstad van het Romeinse Rijk. In een eeuwenoud panorama van heuvels en architectuur vind je nog talloze antieke overblijfselen, van het Colosseum en het Forum Romanum tot de Musei Capitolini en het Pantheon. Aan al die locaties zitten bijzondere verhalen en legenden vast. Tijdens deze stadswandeling Klassiek Rome maak je kennis met het klassieke Rome. We starten bij de metrohalte Colosseo en ontdekken vanaf hier in ongeveer 9 kilometer de monumentale resten van het oude Romeinse Rijk.

Colosseum

Deze stadswandeling start je bij het metrostation Colosseo. Vanaf hier loop je naar het Colosseum, waarschijnlijk het meest indrukwekkende gebouw uit de tijd van het Romeinse Rijk. Gebouwd in opdracht van Keizer Vespasianus in het jaar 72 n.C. werd het gebouw het Flavisch Amfitheater genoemd. Ooit het grootste bouwwerk ter wereld is het inmiddels vervallen tot een ruïne. Desondanks is het indrukwekkend om door het Colosseum te lopen, waar de onderaardse gangen en cellen nog deels bewaard zijn en je een idee krijgt hoe het gebouw er in zijn volle glorie moet hebben uitgezien. Ooit was de arena bedekt met marmer en honderdzestig metershoge beelden stonden in de bogen op de bovenverdiepingen. Maar liefst 55.000 toeschouwers konden plaatsnemen op vier verdiepingen met zitplaatsen om uit te kijken op gevechten tot de dood tussen dieren en gladiators, of tussen gladiators onderling.

Boog van Constantijn

Vlakbij het Colosseum staat de Arco di Constantino of Boog van Constantijn, een van de best bewaarde delen van de Romeinse oudheid. De triomfboog werd aan het begin van de vierde eeuw n.C. gebouwd om de overwinning te vieren van Constantijn op keizer Maxentius in de Slag om de Milvische Brug in 312 n. C. De standbeelden boven op de triomfboog werden uit het forum van Trajanus gehaald en stellen gevangengenomen Daciërs voor die door het leger van Trajanus werden verslagen.

Het hergebruiken van onderdelen van andere monumenten en gebouwen was indertijd niet ongebruikelijk. De reliëfs tussen de beelden werden gemaakt voor Marcus Aurelius en de medaillons dateren uit de tijd van keizer Hadrianus. Constantijn geloofde dat hij Maxentius had overwonnen dankzij de hulp van de christelijke god. Tijdens zijn regeerperiode werd dan ook een einde gemaakt aan de vervolging van de Christenen en het Christendom werd de officiële religie van het Romeinse keizerrijk.

Forum Romanum

Over de Via dei Fori Imperiali lopen we naar het Forum Romanum, het centrum van het publieke leven in het Romeinse Rijk. Hier werden verkiezingen georganiseerd en kwam de senaat bijeen. Het forum stond bomvol tempels, basilica’s en triomfbogen. De laatste werden door de keizers gebruikt om hun overwinningen te herdenken. De bekendste triomfboog op het forum is de boog van Septimius Severus. Op het Forum vind je ook de Curia Julia, de plaats waar de senaat vergaderde, de indrukwekkende Basilica van Maxentius, de Tempel van Vespasianus en de Basilica Julia.

In 54 v.C. startte Julius Caesar met de bouw van de Basilica Julia, de zetel van het centumviri waar magistraten hun tribunaal hielden. De cirkelvormige Tempel van Vesta dateert van de vierde eeuw voor Christus en was een van de belangrijkste in Rome. Hier bewaakten de Vestaalse Maagden de heilige eeuwige vlam, symbool van het eeuwige leven van Rome. Vlakbij de Tempel van Vesta stond het Huis van de Vestaalse Maagden. Het grootste religieuze gebouw van het antieke Rome was gelegen aan het einde van het Forum Romanum, de tempel van Venus en Rome.

Zuil van Trajanus en Forum van Trajanus

We vervolgen de stadswandeling naar het Forum van Trajanus, het grootste van de keizerfora die het politieke en bestuurlijke centrum van het Romeinse Keizerrijk vormden. Het complex bestond uit een basilica, twee bibliotheken, markten en een grote tempel en werd in 106 n.C. ontworpen door Apollodorus van Damascus. De afmetingen waren indrukwekkend, met een lengte van 300 meter en een breedte van 185 meter. Achter de Basilica Ulpia lag een klein binnenplein dat werd begrensd door twee bibliotheken: een Griekse en een Latijnse. Op het midden van het plein werd de Zuil van Trajanus opgericht ter herinnering aan de overwinning van Trajanus op de Daciërs. De zuil is versierd met een reliëfstrook dat het verhaal van de verovering van Dacië vertelt. De hoogte van de zuil duidt de hoogte aan van de heuvel die werd afgevlakt om ruimte te maken voor het forum.

Capitolijnse Musea

We lopen om de Basilica di Santa Maria in Aracoeli naar de Capitolijnse Musea die zijn gehuisvest in twee paleizen die werden ontworpen door Michelangelo: het Palazzo dei Conservatori (Conservatorenpaleis) en het Palazzo Nuovo (Nieuw Paleis). De musea bieden een indrukwekkend beeld van Romeinse kunst en archeologie en zijn een absolute aanrader wie die geïnteresseerd is in de Romeinse oudheid. In 1471 schonk paus Sixtus IV een verzameling bronzen beelden aan de stad en liet deze bij het Conservatorenpaleis plaatsen zodat het publiek ze kon bewonderen. Later verhuisden de beelden samen met andere archeologische vondsten naar het gebouw zelf.

Op het binnenplein van het Conservatorenpaleis kan je restanten zien van het kolossale beeld van keizer Constantijn dat vroeger in de basiliek van Maxentius op het Forum Romanum stond. Binnen in het paleis zijn beroemde beelden te zien zoals de Spinario, het beroemde beeld van een jongen die een doorn uit zijn voet probeert te verwijderen, de Etruskische wolvin en het ruiterstandbeeld van Marcus Aurelius en de Stervende Galliër.

Tempel van Hadrianus

Over de Via del Corso en de Via del Teatro di Marcello lopen we richting de Tempel van Hadrianus. Deze werd in 145 n.C. op de Campus Martius (Marsveld) gebouwd door keizer Antoninus Pius, de opvolger van Hadrianus. Tegenwoordig ligt hier het Piazza di Pietra, een klein plein dicht bij de Via del Corso. Van de  oorspronkelijke Tempel van Hadrianus is alleen nog een rij van elf zuilen te zien die nu deel uitmaken van het zeventiende-eeuwse beursgebouw van Rome. Aan het einde van de zeventiende eeuw gaf paus Innocentius XII de Italiaanse architect Carlo Fontana opdracht tot de bouw van een nieuw pauselijk douanekantoor op de plek van de tempel van Hadrianus. Fontana integreerde de overgebleven zuilen van de tempel in het nieuwe gebouw. Reliëfs afkomstig van de Tempel van Hadrianus zijn te zien in de Capitolijnse Musea in Rome.

Pantheon

Een korte wandeling verder ligt het Pantheon. De koepel van het pantheon was de grootste koepel ter wereld tot in 1436 de kathedraal van Florence werd voltooid. Bovenin de meer dan drieënveertig meter hoge koepel bevindt zich een grote opening, de oculus, de enige natuurlijke lichtbron in het gebouw. Het portiek van het Pantheon in Rome bevat zestien enorme zuilen, elk met een gewicht van maar liefst zestig ton. Ze waren afkomstig van een steengroeve in Egypte en werden per schip naar Rome getransporteerd. Het Pantheon werd in de oudheid gebouwd voor de verering van alle Romeinse goden en zou uiteindelijk in het jaar 609 in gebruik worden genomen als katholieke kerk. Het Pantheon bevat nu de graftombes van de beroemde kunstenaar Rafaël en van verscheidene Italiaanse koningen.

Largo di Torre Argentina

We kruisen de Corso Vittorio Emanuele II en komen uit bij Largo di Torre Argentina. Het Largo di Torre Argentina of Area Sacra dell’Argentina is de plaats waar men aan het begin van de twintigste eeuw ruïnes uit de republikeinse tijd ontdekte. Op het terrein van het Largo di Torre Argentina bevinden zich de Tempel van Juturna, de Tempel van Fortuna Huiusce Diei, de Tempel van Feronia en de mogelijke tempel van Lares Permarini. Deze dateren uit de vierde tot tweede eeuw v.C. en stonden in het midden van de Campus Martius. Hier zouden later ook het theater van Pompeius, het Hecatostylum en de thermen van Agrippa worden gebouwd. Kort nadat de opgravingen waren voltooid vestigden zwerfkatten zich tussen de ruïnes en tegenwoordig bevindt zich op deze heilige grond een opvangcentrum voor katten.

Theater Van Marcellus

We vervolgen onze weg naar het Teatro Marcello. Dit Theater van Marcellus werd gebouwd in opdracht van keizer Augustus, ter nagedachtenis aan Marcellus, de zoon van Octavia. Marcellus was aangewezen als opvolger van Augustus, maar stierf op jonge leeftijd. Het theater was het grootste in het Romeinse keizerrijk en werd uiteindelijk in 13 v.C. ingehuldigd. In het meer dan dertig meter hoge theater van Marcellus konden 14.000 toeschouwers plaatsnemen. Het ontwerp van het gebouw stond model voor het Colosseum. Elk van de drie verdiepingen had een eigen architectuurstijl: de bogen van de eerste verdieping werden ondersteund door Dorische zuilen, bij de tweede verdieping door Ionische zuilen en de bovenste verdieping bestond uit een blinde muur met pilasters van de Korinthische orde. Tegenwoordig is alleen nog een deel van de twee eerste verdiepingen van de oorspronkelijke gevel zichtbaar.

Boog van Janus

De marmeren Boog van Janus werd in de vierde eeuw n.C. gebouwd tijdens de heerschappij van keizer Constantijn I. In tegenstelling tot andere triomfbogen die werden gebouwd om overwinningen van het Romeinse leger te vieren, was de Boog van Janus een verzamelpunt voor handelaars op de veemarkt aan het Forum Boarium. De marmeren boog werd gebouwd met materiaal dat afkomstig was van oudere Romeinse bouwwerken. In de middeleeuwen werd het monument zelf door de Frangipani familie gebruikt als basis voor een versterkte toren. Toen de toren in 1827 werd afgebroken werd de oorspronkelijke attiek van de boog verwijderd. In de nabijgelegen kerk van San Giorgio in Velabro kan je delen zien van de inscripties op de attiek.

Forum Boarium

Aan de Tiber en tussen de heuvels Palatijn, de Capitolijn en de Aventijn, ligt het Forum Boarium, de oude rundermarkt van Rome. Een van de Etruskische koningen, Servius Tullius, bouwde hier in de zesde eeuw v.C. een haven, de Portus Tiberius. Dankzij de haven en de handelsweg die langs hier passeerde was het Forum Boarium een druk handelscentrum. Op het forum staan twee kleine tempels. De Tempel van Hercules Victor is een van de oudste nog intacte marmeren tempels van Rome. De rechthoekige Tempel van Portunus is gewijd aan de god Portunus, beschermer van de zeelieden en havens.

De tempel lag naast de Pons Aemilius, een brug uit de 2e eeuw v.C. waarvan slechts nog een klein deel van bestaat. Tegenwoordig wordt deze brug Ponte Rotto (kapotte brug) genoemd. Terwijl vele andere Romeinse tempels uit de oudheid afgebroken werden, overleefden de tempels van het Forum Boarium omdat na de val van het Romeinse keizerrijk omgevormd tot christelijke kerken, net zoals het beroemdere Pantheon.

Circus Maximus

Het Circus Maximus was het grootste stadion in het antieke Rome. Hier werden de immens populaire wagenrennen gehouden. De oorsprong van het Circus Maximus gaat terug tot de zesde eeuw v.C. toen Tarquinius Priscus, de vijfde koning van Rome, een renbaan liet aanleggen tussen de Palatijn en de Aventijn. Een brand in 31 v.C. vernielde het houten stadion en nadat Keizer Augustus het liet herbouwen ontstond een tweede brand in 64 n.C. in de houten winkels langs het stadion. Deze leidde tot de brand die een groot deel van Rome in de as legde tijdens het bewind van keizer Nero.

Nadat een derde brand het stadion verwoestte werd het in 103 n.C. in marmer en steen heropgebouwd door keizer Trajanus. Op dit moment was het Romeinse keizerrijk op het hoogtepunt van haar macht en het nieuwe Circus Maximus weerspiegelde deze status. In het Circus Maximus werden wedstrijden gehouden met quadrigaes, strijdwagens getrokken door vier paarden. Tegenwoordig is alleen het grondplan van het originele stadion nog te zien in een groot stuk grasland. Het grootste deel van de constructie werd gebruikt als bouwmateriaal voor middeleeuwse en renaissance bouwwerken.

Thermen van Caracalla

Onze stadswandeling klassiek Rome brengt ons verder naar het immense complex van de Thermen van Caracalla. Toen deze in 217 n.C. zijn deuren opende was dit het grootste badencomplex ter wereld. Het werd gebouwd tijdens de regeerperiode van keizer Caracalla wiens officiële naam Marcus Aurelius Antoninus was. De thermen droegen hierom oorspronkelijk de naam Thermae Antoninianae. Tegenwoordig vind je de rode bakstenen ruïnes van de Thermen van Caracalla aan de zuidoostelijke rand van het Oude Rome.

De enorme thermen bestonden uit grote gewelfde zalen die waren versierd met prachtige fresco’s en indrukwekkende standbeelden. Het complex had een oppervlakte van elf hectare en bood plaats aan meer dan 1600 personen. Dagelijks ontving het zo’n 6000 tot 8000 bezoekers. De thermen zorgden voor een betere hygiëne en gezondheid van de bewoners, de meeste huurkazernes van Rome beschikten over weinig of geen sanitaire voorzieningen, maar waren ook de plaats waar de Romeinen samenkwamen. Naast warmwaterbaden in het calidarium, het lauwe tepidarium, en het koude frigidarium vond je op het complex van de thermen een openluchtzwembad, gymnasiums, bibliotheken, tuinen, restaurants en zelfs bordelen. Een complex waterdistributiesysteem zorgde voor een constante aanvoer van water en het interieur was voorzien van marmeren zitplaatsen, fonteinen, standbeelden en prachtige mozaïeken vloeren.

Excursies:

Heb je nog een dag de tijd om Klassiek Rome te ontdekken? Maak dan een dagexcursie naar Ostia Antica. Op deze archeologische site kan je rondlopen door eeuwenoude straten en lijkt de oudheid tot leven te komen. Of loop een stuk van de beroemde Romeinse Via Appia die in 312 v.C werd aangelegd en die Rome verbond met de havenstad Brindisi. De Via Appia voert langs de Thermen van Caracalla en de Aureliaanse Muur, langs de restanten van kilometers lange catacomben waar de christenen in de oudheid hun doden begroeven. Tegenwoordig begint de Via Appia aan de Porta San Sebastiano, een van de poorten van de Aureliaanse Muur.

Iets buiten deze wandelroute liggen de Thermen van Diocletianus die aan het begin van de derde eeuw werden gebouwd door keizer Maxentius. Na de vernieling van het aquaduct dat het complex van water voorzag, begonnen de thermen snel in verval te raken. Delen van de thermen zijn in nieuwe gebouwen geïntegreerd zoals de kerk San Bernardo alle Terme en de Santa Maria degli Angeli. Ook vlak buiten deze route valt de Ara Pacis die werd gebouwd ter ere van de Romeinse godin van de vrede. Het altaar symboliseerde de bewerkstelliging van vrede over het keizerrijk.

Boekentips Rome:

Een stadswandeling door het klassieke Rome is nog mooier met de nodige voorkennis. Ik geef je drie tips van boeken die je voor je reis naar Rome zou moeten lezen.

S.P.Q.R. anekdotische reisgids voor Rome, door Luc Verhuyck leert je de stad kennen door middel van mythen, historische verhalen en volkswijsheden en via slimme militairen, heerszuchtige keizers, briljante dichters, vrome en minder vrome pausen.

De zeven levens van Rome, een cultuurgeschiedenis van de eeuwige stad, door Robert Hughes, vertelt het turbulente levensverhaal van zevenentwintig eeuwen Rome.

Via Roma, de geschiedenis van Rome in 50 straten, door Willemijn van Dijk, gidste je lang de brede laan die naar de Sint-Pieter leidt, de Via dei Fori Imperiali en andere straten van de Italiaanse hoofdstad waarachter een eeuwenlange geschiedenis ligt.